Engin bilgisini yetiştirdiği kuşaklara aktarmayı görev edinmiş, ömrünü çok disiplinli ve uluslararası araştırma projelerine adamış, kültür varlıklarının ülkenin sosyal ve ekonomik yaşamına aktif olarak katkıda bulunmasına ve kültür sektörü olarak ele alınmasına imkân verecek altyapının hazırlanmasına öncülük etmiş, arkeoloji dünyasında arkeometrik araştırmaların kabulü, kurumsallaşması ve yaygınlaşmasını sağlamış bilim insanıdır.

Ufuk Esin İzmir’de doğdu (1933), ancak tüm yaşamını İstanbul’da geçirdi. İlkokulu Arnavutköy’de 25. İlkokul’da, orta eğitimini Boğaziçi Lisesi’nde (eski adıyla Feyziati), lise eğitimini ise Özel Sankt Georg Avusturya Lisesi’nde tamamladı. Avusturya Lisesi’nin fen bölümünden mezun oldu, olgunluk sınavını Galatasaray Lisesi Edebiyat Bölümünde verdi. İstanbul Üniversitesi’nde arkeoloji okumaya başladı (1952), ilk yarıyıl bölümdeki iki öğrenciden biri olarak Prehistorya, Önasya Dilleri ve Kültürleri, Klasik Arkeoloji ve Eski Yunan Dili ve Kültürleri sertifikalarını seçerek dört yıl sonunda Prehistorya Tezli Sertifika programının ilk mezunu oldu. Prehistorya Kürsüsü asistanı oldu (1967), bir yandan asistanlık yaparken bir yandan da yine Kurt Bittel’in danışmanlığında doktora tezini yazdı. Bu kapsamda maden araştırmaları yapmak amacıyla Stuttgart’a giderek metalurjinin başlangıcı ile ilgili Studien zu den Anfaengen der Metallurgie (SAM) Projesine katıldı, spektral analiz konusunda uzmanlaşmaya başladı, İran’a giderek maden araştırmaları için örnekleme yaptı, yıllar sonra TÜBİTAK desteğiyle ODTÜ bünyesinde Arkeometri Ünitesi ve ardından Arkeolojik Kalıntıların Spektroskopik ve Analitik Yöntemlerle İncelenmesi-Aksay Ünitesi’nin kurulmasında önemli rol oynadı.

Esin, doktorasını Kuantitatif Spektral Analiz Yardımıyla Anadolu’da Başlangıcından Asur Koloni Çağına Kadar Bakır ve Tunç Maden Eserler başlıklı teziyle tamamladı (1960). 1966 yılında Doçentlik ünvanını alarak tarih öncesi arkeolojisinde gerek kuramsal gerekse arazi çalışmalarında dönemin temel araştırma konularından biri olan Neolitik yaşam biçimi üzerine çalışmaya başladı. İlk Neolitik kültürlerin ortaya çıkışını, geniş ve bütüncül perspektifte, özellikle de tarih öncesi toplulukların doğal çevre ile olan etkileşimi bağlamında araştırdı. Bu çalışmasıyla Profesör ünvanını aldı (1975), araştırması 1975 ve 1978 yıllarında iki cilt halinde yayımlandı: İlk Üretimciliğe Geçiş Evresi’nde Anadolu ve Güneydoğu Avrupa (GÖ 10500-7000 Yılları Arası), 1.cilt: Doğal Çevre; 2. Cilt: Kültürler Sorunu.

Başlıca Arazi Çalışmaları ve Araştırma Projeleri

1952-54 yıllarında öğrenci iken Boğazköy, İstanbul Fikirtepe, Uşak Selçikler kazılarında çalıştı. 1960’ların sonunda Keban Barajı Kurtarma Kazıları Projesi Tepecik Kazısı’nı ve Güven Arsebük ile birlikte Tülintepe kazılarını yönetti. Her iki proje de tarih öncesi arkeolojisinde arazi çalışmalarına belli standartların getirildiği, kurtarma kazılarının ilkelerinin konduğu ve uygulandığı öncü projelerdir. 1970’lerin sonunda, bu kez Atatürk Barajı Kurtarma Kazıları kapsamında Malatya Değirmentepe Höyüğü kazılarına başkanlık etti. Eş zamanlı olarak, meslektaşı Savaş Harmankaya ile birlikte İkiz Höyük kazılarının bilimsel danışmanlığını üstlendi. 1989 yılında ise Orta Anadolu’dan gelen bir başka kurtarma kazısı çağrısıyla tarih öncesi çağların en önemli dönüşümlerinden biri olan yerleşik yaşam ve üretime geçişi araştırdığı Aksaray-Aşıklı Höyük’te çok disiplinli, uluslararası proje başlattı. 1984 yılında İstanbul Üniversitesi Prehistorya Anabilim Dalı başkanlığı görevini üstlendi. 1993’te Türkiye Bilimler Akademisi’nin kurucu asil üyesi olarak Akademi’de Türkiye Arkeolojisi adına iki çok önemli projeye imza attı: Uluslararası TÜBA-AR dergisi ve Türkiye’de Kültür Sektörü (TÜKSEK) projesi. TÜBA TÜKSEK Projesi’nin koordinatörlüğünü sürdürdüğü dönemde, 2000 yılında yaş haddi nedeniyle emekliye ayrıldı, 2008 yılında hayatını kaybetti. Ufuk Esin’in iki kitabı, yüzlerce ulusal ve uluslararası düzeyde yayınladığı bilimsel makalesi vardır.