Edirnekari

Kavram

Mimari eserlerin iç dekorasyonunda kullanılan Edirnekari süsleme sanatı, taş, ahşap, mukavva ve deri gibi eşyaların yüzeylerine uygulanan bir süsleme sanatıdır. Süsleme sanatı olan Edirnekari ilk kez Edirneli ustalar tarafından uygulandığı için Edirne işi olarak adlandırılmaktadır. Edirnekari ağaç işleri oyma usulü, kakma usulü ve boya bezekli eserler şeklinde üç grupta toplanır. Bu üç teknik usül; dolap, kapı, pencere pervazı, tavan, lambalık, çekmece, sini (tepsi), duvar saati kutusu, Kur’an-ı Kerim muhafazası, yazı takımı gibi objeler üzerinde uygulanır. Yaygın kullanıldığı diğer bir alan ise kitap ciltleridir. Kitap ciltlerinde kullanılan üslupta, geometrik motiflerin neredeyse hiç kullanılmaması oldukça dikkat çekicidir. Edirne’de başlayan bir üslûp olan ve Edirne işi olarak da bilinen bu teknik, daha sonra İstanbul başta olmak üzere Anadolu ve Balkanlarda birçok yapı içerisindeki ahşap yüzey üzerine yaygın biçimde uygulanmaya başlayan bir bezeme ekolü haline geldi. Osmanlı ve rokoko sanatının sentezinden oluşan bu ekol, hem coğrafî hem kültürel açıdan Asya ile Avrupa arasında bir köprü görevini üstlenen Edirne’de önemli bir süsleme sanatı olarak günümüze kadar varlık gösterdi. Edirnekari Çiçek Ressamı da denilen ustalar tarafından ahşap kullanım eşyaları yanında yapılardaki ahşap tavanlar, mahfiller, kapılar, pencereler ve minberlerde uygulandı.

Edirnekari, XIV. yüzyıldan XVIII. yüzyıla kadar Osmanlı İmparatorluğu’nda çok yaygın olarak kullanıldı. XVIII. yüzyıldan itibaren ise Türk sanatını etkileyen barok, rokoko ve ampir biçemler içinde gelişmiş natüralist bir anlayış olarak sanatsal varlığını sürdürmektedir. Özellikle barok, rokoko ve ampir sanat akımlarına rağmen yerli karakter ve motiflerini korudu. Gül, karanfil, lale, sümbül çiçeklerinin tek, vazolu ya da fiyonklu buketler şeklindeki canlı ve parlak renklerle oluşturulan betimlemeleri ile kıvrık dallar, çeşitli bitkiler ve meyveler bu anlayışın en tipik motifleri oldu.

Edirnekâri, XX. yüzyılın ikinci yarısından itibaren kullanım yaygınlığını yitirdi. Ancak Edirne Belediyesi ve Edirne Valiliği bu sanat dalı ile ilgili çalışmalar yaparak günümüzde de bu önemli işçiliğin unutulmamasını sağlamaya çalışıyor. Ağaç işlemelerinde geometrik motiflerin çok az kullanıldığı, lale, sümbül, karanfil, gibi motiflerin kullanıldığı, ceviz, dut, meşe, kestane, şimşir ve ıhlamur ağaçlarının tercih edildiği Edirnekari sanatı, Edirne’yi ziyaret eden yerli ve yabancı birçok turistin ilgisini çekiyor. Eski Osmanlı başkenti Edirne, sadece tarihi mekânları ile değil bu mekânlarda uygulanan Edirnekari sanatı ile de yoğun bir turistik ilgi görmektedir.

Yararlanılan Kaynaklar

Akar, A. (2014). Edirne’de Osmanlı Kültüründen Dekoratif Örnekler ve Edirne Sarayı İznik Çinileri. Edirne: Edirne Valiliği Kültür Yayınları; İrez, F. (1990). Edirnekâri, Antik Dekor Dergisi, 7: 96-99; Uçar, M. ve İlden, S. (2017). Arnavutluk’taki Osmanlı Dönemi Mimarisinde Edirnekari Bezeme Örnekleri, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 10(54): 499-507.