Burnaby, Frederick Gustavus

Seyyah ve Seyahatname Seyyah

(1842 – 1885)

Yazar, gezgin ve asker olan Frederick Gustavus Burnaby, İngiltere’nin Bedford kentinde 3 Mart 1842’de doğdu ve 17. 01. 1885’te Sudan’ın Abu Klea kentinde öldü. Bedford’da bir papazın oğlu olarak dünyaya geldi. İlkokulu Bedford’da okudu ve Londra’da Harrow Koleji’nden mezun oldu. Daha sonra Almanya’da özel dersler aldı. Fransızca, Almanca, İtalyanca, İspanyolca ve Rusçayı akıcı konuşurdu, Arapça ve Türkçe de biliyordu. 1859 yılında askeriye sınavını 1200 Sterlin ödeyerek kazandı. İngiliz Süvari Birliği Subayı oldu ve 1881 yılında alay komutanlığına kadar yükseldi. Burnaby 1,92 metre boyunda, 95 kilo ağırlığındaydı ve İngiltere’nin en güçlü adamlarından biriydi. Genç yaşlarda Orta ve Güney Amerika’yı gezdi. 1868 yılında İspanya ve Fas, 1870 yılında Sankt-Peterburg üzerinden Odessa’ya kadar seyahat etti. 1874 yılında Times gazetesinin savaş muhabiri olarak Üçüncü Çarlist Savaşları'nı anlattı. Daha sonra Times gazetesi tarafından Yukarı Nil Sudan’a araştırma gezisine çıkan Charles George Gordon’a eşlik etmesi amacıyla görevlendirildi. 1875 yılında Hive seyahatine ve oradan da Buhara’ya geçti. Bu seyahatinden sonra Ride to Khiva adlı eserini yazdı. 1876 yılında Osmanlı İmparatorluğu’nda yaşayan Müslüman ile Hıristiyanlar arasındaki ilişkileri yerinde görmek amacıyla İngiliz askeri İstihbaratı tarafından görevlendirildi. Bu bağlamda İstanbul Üsküdar’dan başlayan, Ankara, Tokat, Sivas, Erzincan, Erzurum, Van, Hoy, Doğubeyazıt, Kars, Ardahan ve Batum kapsayan beş aylık bir Anadolu seyahati yaptı. Burnaby Anadolu seyahat notlarını On Horseback thruogh Asia Minor adıyla yayımladı.

Burnaby, bir İngiliz subayı olarak at sırtında Osmanlı topraklarında yaptığı seyahati boyunca kendisine iki uşak eşlik etti. Uşağın birisi İngiltere’den itibaren kendisine eşlik eden George adında bir İngiliz askeri ve diğeri İstanbul’dan itibaren anlaştıkları Osman adında bir Türk’tü. Osman’ın ahlaksız, çıkarcı ve hırsız olması sebebiyle belli bir süre sonra yerine başka bir Türk uşak görev aldı. Güzergâhları üzerinde bulunan kentlerde, ilçelerde ve kasabalarda devletin asker topladığını, askerlerin çoğunun doğuya sevk edildiğini, bir savaş hazırlığının yapıldığını, asker kıyafetlerinin fakirlik nedeniyle farklılık gösterdiğini, silahların eski olduğunu, asker eğitimlerin yetersiz olduğunu, doğu kentlerinde yapılan savunma hatlarında birçok taktiksel hata tespit ettiğini, ülkede birçok asker kaçağının olduğunu seyahat notlarında anlattı. Osmanlı topraklarındaki askeri konuların dışında günlük hayattan ve sosyal yaşantıdan da bahsetti. Temizlik anlayışının yetersiz olması ve pislik nedeniyle bazı hastalıkların yaygın olduğunu, büyük ve küçükbaş hayvanlarda yaygın olan veba salgını, rüşvet ve iltimasın her yerde olduğunu, halkın fakirliğini, Anadolu insanın iyi ve misafirperver olduğunu, küçük kentlerde alışveriş yapacağınız ve yemek yiyebileceğiniz mekânların mevcut olmadığını anlattı. Seyahati boyunca Anadolu’da yaşayan azınlıklar, esnaf, asker, mülki amir ve halk ile yaptığı konuşmaları not aldı. Türkleri kalın kafalı, cahil, saf ve iyi insanlar olarak tanımladı. Anadolu’da Ermeniler ile yaptığı görüşmelerde başka kentlerde Ermeniler'in Osmanlı tarafından öldürüldüğü, hapishanelerin Ermeniler ile dolup taştığı dedikodusunun her yerde olduğunu fakat Osmanlı topraklarına ilerledikçe Müslüman ile Hıristiyanların barış içerisinde yaşadıklarını gördü. Avrupa’da Türkler aleyhinde yalan haber yapıldığı ve büyük bir önyargının olduğunu seyahati sayesinde fark etti. Gayri Müslim azınlıklar ile ilgili abartılı dedikoduların Rus ajanlarının entrikaları olduğunu ifade etti. Ermenileri seyahati boyunca hiç sevmedi. Onları yalancı, pis ve güvenilmez; Kürtleri yağmacı, kaba ve dağlı; Acemleri hain ve Rumları ise kurnaz olarak tanımladı.

"On Horseback through Asia Minor" başlıklı eserin ilk baskısı 1877 yılında Londra’da İngilizce olarak yapıldı. 1998 yılında Yzb. Frederick Burnaby’nin Küçük Asya Seyahatnamesini, Anadolu’da Bir İngiliz Subayı 1876 adıyla Meral Gaspıralı tarafından tercümesi yapılarak Sabah Yayınları olarak ve 1999 yılında ise At Sırtında Anadolu adıyla Fatma Taşkent tarafından tercüme edilerek Tansel Güney editörlüğünde İletişim Yayınları'ndan baskısı yapıldı.

Yararlanılan Kaynaklar

Burnaby, F. ve Gaspıralı, M. (1998). Yzb. Frederick Burnaby’nin Küçük Asya Seyahatnamesi-Anadolu’da Bir İngiliz Subayı 1876. İstanbul: Sabah Yayınları.; Burnaby, F. ve Taşkent, F. (1999). At Sırtında Anadolu. İstanbul: İletişim Yayınları.; http://arsiv.sabah.com.tr/1999/08/10/m04.html, (Erişim tarihi: 13.02.2020); http://mesengul.tripod.com/atsirtindaanadolu.htm, (Erişim tarihi: 15.02.2020).