Bocuk Gecesi

Etkinlik Özel Gün

(Keşan, Edirne, 2005 - )

Maddeye katkıda bulunan yazarlar:
Yazar: Aydemir AY (2019) (Madde metni için tıklayınız)
Yazar: Merve KARAKAŞ (2024) (Madde metni için tıklayınız)
1 / 2

Herkesin katılabildiği korku temalı geleneksel bir etkinliktir. Bocuk Gecesi, Edirne'nin Keşan ilçesine bağlı Çamlıca Köyü’nde ocak ayının altıncı gecesi gerçekleştirilen bir günlük etkinlik olarak düzenlenmektedir. Bu kültür 14 yıldır Çamlıca Kültür ve Turizm Derneği ile Korudağ Doğal Yaşam ve Çevre Derneği tarafından organize edilmektedir. Türk kültürünün önemli somut olmayan kültür miraslarından biri olan Bocuk Gecesi içerdiği farklı aktiviteler ile ziyaretçileri cezbetmektedir. Yapılan etkinlikte 6 Ocak gecesi Bocuk diye adlandırılan beyaz bir varlığın insan görünümünde gezdiğine inanılmaktadır. Doğa takvimine göre kışın en sert gecesi olan Bocuk Gecesi korku ritüelleri yapılmakta, katılımcılar ve köyün gençleri yüzlerini boyamakta, çarşaflara ve korkutucu kıyafetler giyerek komşularını Bocuk geliyor diye korkutmakta, köyü dolaşarak evlerin camlarını, kapılarını çalarak ev halkını korkutmaya çalışmakta, kültürün tanıtımını yapılmaktadırlar.

Bocuk Gecesi'nde korku temalı etkinlikler, konser, sahne gösterileri, yiyecek ikramı, satışı ile ziyaretçilerin katılımı sağlanmaktadır. Bu etkinliğin Çamlıca Köyü’nde düzenlenmesinin ana nedeni etkeni köy halkının Bulgaristan göçmeni olması, köy yaşlılarının her 6 Ocak tarihinde bu ananevi kültürü gerçekleştirmesidir. Bocuk Gecesi'nin oluşumu konusunda Ortodoks Bulgar halkı noellerini 6 Ocak tarihinde kutlamakta, domuz yemekleri pişirmektedirler. Noel’de kesilen bu besili domuza bocuk domuzu adı verilmektedir. Müslüman halk ise oluşan domuz yemekleri kokusunu bastırabilmek için kabak pişirmekte, kabakların kabukları da yakılarak domuz yemekleri kokusu bastırılmaya çalışılır. Bocuk Gecesi kabak pişirme geleneği Bulgaristan’dan Türkiye’ye göç ettikten sonra da devam etmiştir.

Köy halkı tarafından inanılan efsanesine göre ise de 80 yaşında bir nine bir tavuk yumurtasını koltuk altında 21 gün saklar. Yumurtadan bir civciv çıkartır. Civcivi büyütür. 6 Ocak günü kesip yer. Böylece bir günlüğüne 18 yaşına geri döner ve ahırları gezerek karnını doyurmak için gece oradan oraya uçmaya başlar. Bocuk varlığı ve Bocuk karısının kabak pişen eve girip kötülük yapmayacağına inanılmaktadır. Kabak pişirilmesinin nedeni ise kabak yemeye doyamayan Bocuk varlığının gazabından korkulmasıdır. Halk kendisini ve hayvanlarını korumak için kabak pişirmektedir. 6 Ocak gecesi kabak tatlısının pişirilmesi bu gece zorunlu olarak tüketilmesi gerekir. Bu gecede bocuk karısı veya bocuk cadısının gezdiği, ahırlara girip yeni doğum yapmış inekleri emdiğine inanılmaktadır. Bocuk cadısı tarafından emilen inek bir daha süt vermemekte, bunu engellemek için de bocuk cadısının sevdiği kabak tatlısı pişirilmekte, bir tepsi kabak tatlısı gece ahırın çatısına bırakılmaktadır. Bocuk gecesi yenen diğer yiyecekler ise ince akıtma, kar suyunda haşlanmış mısır, armut, ayva, çekirdek, badem, fırınlanmış yer fıtığı, ceviz yenmektedir. Bu geceye, aile halkı, komşular ve akrabalar katılmaktadır. Bocuk Gecesi'nin, kış mevsimindeki en sert gecenin simgesi olduğu ve bu gece suya atılan tahtanın, sabah su üzerinde donmuş olarak bulunması halinde o evdekilerin yıl boyunca sağlıklı, dayanıklı ve güçlü olacağına inanılmaktadır.

Keşan Bocuk Gecesi yapısı itibari ile kendisini diğer festival, kutlamalardan belirgin bir şekilde ayırmakta, 6 Ocak tarihinde Çamlıca Köyü’ne çok sayıda turist grubu çekmektedir. Çoğunlukla yerli turistlerin ziyaret ettiği gecede birçok seyahat acentası korku temalı turlar gerçekleştirmektedir. Bocuk Gecesi, bir köyün turizm odaklı kalkınmasını, ülke çapında marka olmasını, bölge imajına katkı sağlaması, köy halkının turizmden gelir kazanması ve bölgenin turizm çeşitlendirmesine katkı sağlaması bakımından önemli bir turistik etkinlik olarak değerlendirilebilir.

Yararlanılan Kaynaklar

Gezer, N. Z. ve Gözler K. (2014). Yeniçiftlik Köyü: Tarihi, Ekonomisi, SosyalKültürel Yapısı. Bursa: Ekin Basım Yayın; Dervişoğlu. M. (2016). Edirne efsaneleri (Yayımlanmamış doktora tezi). Edirne: Trakya Üniversitesi; Tuzcu, M. (2018). Bocuk Gecesi, https://murattuzcu.com/2018/01/05/bocuk-gecesi/, (Erişim tarihi: 05.04.2020); Baran, S. ve Tiran, Ö. Keşan’da ‘Bocuk Gecesi’ geleneği, https://www.aa.com.tr/tr/yasam/kesanda-bocuk-gecesi-gelenegi/1024315, (Erişim tarihi: 05.04.2020).

2 / 2

Bocuk Gecesi, Balkan göçmenleri tarafından Trakya halk kültürüne taşınmış eski bir balkan geleneğidir. Balkanlar'da yaşayan Türkler yüzyıllar boyunca aynı coğrafyada yaşadıkları Hristiyan kökenli toplulukların bayramlarına, törenlerine ve kutlamalarına tanıklık etme imkânı yakalamışlar, hatta yeri geldiğinde bu özel gün ve kutlamaları tecrübe etmişlerdir. Bu ortak Balkan kültürüyle beslenmiş kutlamalardan biri de Bocuk Gecesi’dir. Yugoslav halk bilimci Tihomir Corcevic, kitabında Bocuk Gecesi’nin Türklerin kötülüklerden korunma, yeni bir yıl için iyi dileklerde bulunma ve hayvanların bereketli ürünler vermesi gibi amaçlarla evlerde toplandığı, kabak ve yerelde yetişen meyvelerden yiyip dualar ettiği bir gece olduğunu belirtmektedir. Ayrıca eskiden Çamlıca Köyü'nde Türkler ve Rumlar bir arada yaşarken Rumların bu gecede domuz eti pişirdiği, Türklerin ise et kokusunu bastırması için kabak tatlısı pişirdiği bilinmektedir. Dolayısıyla Bocuk Gecesi’nin Balkanlardaki Hristiyanların kışın gerçekleştirdikleri Bojic, Paskalya ve Cadılar Bayramı gibi kutlamalara benzetilerek Hristiyan âdeti olduğu ileri sürülse de, bilimsel kaynaklar bu geleneğin Hristiyan âdetleriyle bir ilişkisinin olmadığını, Bocuk Gecesi’nin “kendi ritüelleriyle vücut bulan bir Türk halk kültürü ürünü” olduğunu ortaya koymaktadır. Geçmişi antik çağlara kadar dayanan ve bulunduğu coğrafyada kışın sembolü olarak hep var olan Bocuk Gecesi’nin kutlanma tarihi bölgelere ve kişilere göre değişiklik gösterse de kesin olan Ocak ayı içerisinde kutlandığıdır. Doğa takvimine göre Bocuk Gecesi, baharın habercisi, tabiatın uyanışının müjdeleyicisi, aynı zamanda kış gündönümünün en son gecesidir. Balkanlarda yaşayan Türkler, bu gecenin kışın en sert gecesi olduğunu düşünmektedir. Bu nedenle Bocuk Gecesi’nde suya tahta atılarak sabah tahtanın suyun üzerinde donup donmadığına bakılmaktadır. Eğer donduysa evdeki kişilerin o yıl sağlıklı ve sıhhatli olacağına inanılarak, özellikle yaşlılar tarafından bir yılın geleceği değerlendirilmektedir.

Mistik dönem inanışına göre kötü ruhların korku saçtığına inanılan bu gecede kâinat aralanarak, tüm kötü ruhlar serbest kalmakta ve bunların en kötüsü “Bocuk” uyanmaktadır. Beyazlar içinde insansı bir görünümde olduğu tabir edilen bu ürkütücü doğaüstü varlığın sokaklarda gezdiğine ve kabağın kokusunu sevmediği için kabak pişen eve gelip kötülük yapmayacağına inanılmaktadır. Bu yüzden Bocuk Gecesi’nin en önemli ritüellerinden biri olan kabak tatlısının o gece her evde mutlaka pişirilmesi ve herkesin kabak tatlısından bir lokma da olsa yemesi gerekmektedir. Aksi taktirde Bocuk’un kabak yememiş kişilerin sırtına bineceği düşünülmektedir. Bu gecenin en önemli ritüellerinden biri de köy halkının bu zorlu geceyi birlikte atlatmak için evlerde toplanarak ziyafetler ve eğlenceler gerçekleştirmesidir. Birbirinin evinde toplanan köy halkı gece geç saatlere kadar oturup kar suyunda pişirilmiş mısır, ceviz, badem, çekirdek, fıstık (köyde yetişen çerezler), kış karpuzu, ayva, kış armudu, elma (yerelde yetişen meyveler), pekmez, akıtma (Trakya yöresine özgü bir yiyecek), kar helvası ve un helvası gibi yiyecekler pişirip yemektedir. Aynı zamanda köydeki kadınlar gaz lambası ışığında tef çalıp maniler ve türküler söyler, çocuklara Bocuk ile ilgili korku hikâyeleri anlatır, bilmeceler sorar ve beyaz çarşaf giyip yüzlerini beyaza boyayarak çocukları korkutmaktadır. Diğer yandan köydeki gençler de hayalindeki Bocuk kılığına girerek, Bocuk gelmesin diye sokaklarda teneke çalıp, eğlence amaçlı evlerin pencerelerini tıklatarak köy halkını korkutmaktadır. Dolayısıyla Bocuk Gecesi kötülüklerden korunma, hastalıklara ve soğuğa karşı meydan okuma, baharı karşılama, bolluk, bereket ve sağlık arzusu ile kutlanan bir mücadele gecesidir. Bocuk Gecesi Çamlıca Köyü'nde 2004 yılına kadar sadece evlerde çeşitli ritüellerle kutlanan bir gecedir. Organizasyona dönüşmesi 2004 yılındaki köydeki Kültür ve Sanat Evi’nde yapılan Bocuk Gecesi Etkinliği ile gerçekleşmiş olup, köy dışından katılımcıların edilmiş olduğu ilk organizasyon ise 2005 yılıdır. Sonraki yıllarda yerli ve yabancı turist sayısının artması ile birlikte pazar ve tezgâhlarda yöresel ürün satışları başlamış ve Bocuk Gecesi bir turizm ürünü haline dönüşmüştür. 21.05.2012 tarihinde Türk Patent ve Marka Kurumu’na başvurusu yapılan bu organizasyonun 17.07.2013 tarihinde marka tescili alınmış ve Bocuk Gecesi Türkiye’nin patentli ilk ve tek korku festivali olmuştur. Aynı zamanda Edirne’nin somut olmayan kültürel miras listesinde yer alan bu geleneğin UNESCO Somut Olmayan Kültürel Miras Listesi'ne girebilmesi için çalışmalara başlanmıştır.

Bocuk Gecesi’nin bugünkü mevcut durumu incelendiğinde, eskiden evlerde gerçekleştirilen ritüellerin günümüzde de devam ettiğini söylemek mümkündür. Geçmişten günümüze dek süregelen ev korkutması geleneği ve kabak tatlısı ikramı Bocuk Gecesi’nin günümüzde de olmazsa olmaz ritüellerinden birdir. Geceye uygun korku temalı kostümler giyen köy gençleri, hayallerindeki Bocuk kılığına giren ziyaretçilerle birlikte köydeki evlerin pencerelerine vurarak eğlence amaçlı yerel halkı korkutmaktadır. Köy halkı da pencereye gelen misafirlere kabak tatlısı ikram etmektedir. Ayrıca ev ortamında oynanan kısa seyirlik oyunlar ve anlatılan korku hikâyeleri günümüzde köy gençleri tarafından sahneye taşınarak korku masalları ve korku tiyatrosu şeklinde izleyiciye sunulmaktadır. Sahne oyunlarının yanı sıra kostüm ve makyaj yarışmaları, dans ve müzik gösterileri de gecenin önde gelen faaliyetleri arasındadır. Katılımcılar bu korku dolu soğuk kış gecesinde bir yandan sahnede çalan şarkılara eşlik ederken bir yandan da ellerindeki içeceklerle varillerde yanan ateşin etrafında ısınmaktadır. Aynı zamanda katılımcıların bazıları korku teması ile dekore edilmiş köy sokakları ve meydanında dolaşıp Bocuk kılığına bürünmüş kişilerle ürkütücü fotoğraf kareleri yakalarken, bazıları da Bocuk Gecesi ile ilgili eşyaların sergilendiği müzeyi ziyaret etmektedir. Bunlarla birlikte gecede katılımcılar için plastik makyaj yapımı, geleneksel Bocuk menüsünün ve yerel halkın kendi ürettiği yöresel ürünlerin (yiyecek-içecek, hediyelik eşya ve süs eşyası vb.) satışı gibi faaliyetler de gerçekleştirilmektedir. Her yıl daha fazla yoğun ilgi gören ve son zamanlarda yerli ve yabancı basın, ünlü fotoğrafçılar, akademisyenler, sanatçılar ve yabancı tur firmalarının da ilgisini çeken Bocuk Gecesi’ne 2020 yılında Türkiye’den 37 firma tarafından tur getirilmiştir. Turist portföyü yüzde 99’ yerli turistlerden oluşan Bocuk Gecesi’ne en fazla katılım Trakya bölgesindeki illerden (Edirne, Kırklareli, Tekirdağ) ve İstanbul’dan gerçekleşirken, Çanakkale, Balıkesir, İzmir, Adapazarı, Kocaeli, Antalya, Adana, Muğla ve Trabzon gibi illerden de katılım sağlanmaktadır. Yabancı turistler ise başta sınır komşuları Yunanistan ve Bulgaristan olmak üzere Avusturya, Makedonya ve Kanada’dan ziyaretler gerçekleştirmektedir. Çamlıca Köy Tüzel Kişiliği olan Çamlıca Muhtarlığı tarafından organize edilerek 2004 yılından bu yana (pandemi nedeniyle 2021 ve 2022 yılı hariç) her yıl Ocak ayında düzenli olarak kutlanan Bocuk Gecesi’ne 2020 yılında 20 bin turist, 2023 yılında ise 25 bin turist katılmıştır. Her yıl binlerce turisti bölgeye çeken Bocuk Gecesi bölgenin başta turizmine olmak üzere, ekonomik gelişimine, kırsal kalkınmasına ve sosyo-kültürel gelişimine önemli katkılar sağlamaktadır. Çamlıca Köyünde binlerce yıllık geçmişe sahip olan bu geleneğin özünün korunarak devamlılığının sağlanması son derece önem arz etmektedir.

Yararlanılan Kaynaklar

Artun, E. (1993). Tekirdağ âdetlerinden “Bocuk Gecesi ve Sedenka. Türk Kültürü Araştırmaları, 29/(1-2), 34-51; Karakaş, M. (2022). Yerel Halkın “Bocuk Gecesi” Korku Festivaline Yönelik Algılarının Festival Memnuniyeti Üzerindeki Etkisinin Belirlenmesi (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Balıkesir: Balıkesir Üniversitesi, Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü; Karakaş, M. ve Çelik Uğuz, S. (2023). Karanlık Turizm Ürünü Olarak Bocuk Gecesi: Yerel Halkın “Bocuk Gecesi” Korku Festivaline Yönelik Algılarının Festival Memnuniyetine Etkisi. Balkan 9th International Conference on Social Sciences içinde (ss. 858-875) October 6 - 8, 2023, Edirne; Sarıtaş, S. ve Hacıoğlu, C. (2017). Çamlıca’da eski bir balkan kutlaması: Bocuk Gecesi. Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 26 (2): 328-335.