Beşinci Trafik Hakkı

HAVAYOLU İŞLETMECİLİĞİ KAVRAM Ulaştırma

Beşinci trafik hakkı, uluslararası sivil havacılık düzeninde bir hava taşıyıcısına iki yabancı devlet arasında ticari nitelikte taşıma yapma yetkisi tanımlayan bir trafik serbestisi olarak kabul edilmektedir. Bu yetki, taşıyıcının kendi ülkesinde başlayan veya sona eren uçuş dizisinin ara noktasını oluşturan ikinci bir ülkeden yolcu, yük veya posta alarak bu trafiği hakkı veren üçüncü bir ülkeye taşımasına olanak sağlamaktadır. Üçüncü bir ülkeden alınan trafiğin ikinci ülkeye geri götürülmesi de hakkın kapsamına girmektedir. Beşinci trafik hakkı, hava sahası üzerindeki egemenlik ilkesine bağlı olarak ilgili devletin açık izniyle yürütülmekte; izin koşulları uçuş noktası, kapasite, frekans ve ticari gereklilikler doğrultusunda belirlenmektedir. Hakkın kullanılabilmesi, uçuş dizisinin başlangıç veya bitiş noktasının taşıyıcının kendi ülkesinde bulunması şartına dayanmaktadır. Bu nitelikleriyle beşinci trafik hakkı, uluslararası hava taşımacılığında pazar erişimini genişleten ve yabancı devletler arasındaki trafik akışını yetkilendirilmiş bir yapıda düzenleyen önemli bir araç olarak değerlendirilmektedir.

Beşinci trafik hakkı, devletler arasında imzalanan ikili hava ulaştırma anlaşmaları çerçevesinde hükme bağlanmaktadır. Bu anlaşmalar, hakkın kullanım sınırlarını, taraf devletlerin yetkilerini ve işletme şartlarını belirlemekte; müzakere süreci karşılıklılık esasıyla yürütülmektedir. Devletler, ulusal taşıyıcılarının ekonomik ve stratejik konumunu koruma gereksinimine bağlı olarak bu hakkı sınırlandırabilmekte veya belirli koşullar altında genişletebilmektedir. Beşinci trafik hakkı, hava taşıyıcılarının üçüncü ülke pazarlarına doğrudan erişim sağlamasına, yeni hat planlamalarında esneklik kazanmasına ve aktarma merkezlerinin işlevselliğini artırmasına katkı sunmaktadır. Ayrıca talep düzeyi düşük pazarlarda kapasite kullanımının dengeli biçimde sürdürülmesine yardımcı olmakta ve uluslararası trafiğin düzenli biçimde yönlendirilmesini desteklemektedir.

Modern sivil havacılıkta beşinci trafik hakkı, uluslararası ağ tasarımının temel bileşenlerinden biri olarak görülmektedir. Hava taşıyıcıları bu hak aracılığıyla yolcu ve yük akışlarını çeşitlendirmekte, pazar bağlantılarını güçlendirmekte ve farklı coğrafyalar arasında daha düzenli trafik ilişkileri kurmaktadır. Hakkın uygulanması, uzun menzilli seferlerin ekonomik sürdürülebilirliğini desteklemekte; devletlerin düzenleme politikalarında stratejik bir konumda yer almaktadır. Beşinci trafik hakkı, küresel hava ulaşımının bütünlüğünü güçlendiren, bağlantı hacmini artıran ve havayollarının uluslararası ağ planlamalarını geliştiren bir trafik düzeni niteliği taşımaktadır.

Etiketler:
Referanslar

Cheng, B. (1962). The Freedoms of the Air in International Law, International and Comparative Law Quarterly, 11(1): 14; Sivil Havacılık Genel Müdürlüğü. (2015). Kargo hizmetleri (HAD/T-23; Teknik Yayın). Ankara: SHGM. ISBN: 978-975-493-072-6; https://web.shgm.gov.tr/documents/sivilhavacilik/files/pdf/kurumsal/yayinlar/Kargo_Hizmetleri.pdf (Erişim tarihi: 5 Kasım 2025).

Konuyla ilgili diğer maddeler için bkz.: