Yemek kültürü, bir toplumun tarihsel hafızasının ve sosyal yapısının aynasıdır. Özellikle geleneksel yemekler, beslenme aracı olduğu kadar kültürel kimliğin taşıyıcılarıdır. Türkiye’nin Orta Anadolu bölgesinde köklü bir geçmişe sahip olan arabaşı, bu bağlamda hem sofra geleneği hem de sosyal yaşam açısından dikkate değerdir. Arabaşı, esasen Ahilik geleneğinin bir parçası olan sıra oturmalarının bir ürünüdür. Özellikle tarımsal faaliyetlerin azaldığı kış aylarında, esnaflar ve mahalle halkı “sıra geceleri” adı verilen toplu oturmalarda bir araya gelir, bu buluşmalarda birlikte yemek yenir ve sosyal ilişkiler pekiştirilirdi. Arabaşı, bu gecelerde sofraların odak noktası haline gelmiştir. Anadolu’da hâlen “sıra” kelimesi, belirli aralıklarla yapılan toplu buluşmalar için kullanılmaktadır.

Arabaşı bazı bölgelerde “ara aşı”, “aralama aşı” ya da “erbain aşı” olarak da bilinmektedir. Bu farklı adlandırmalar, genellikle sininin ortasına çorba tası yerleştirmek için yapılan boşluk işlemiyle ilgilidir. Bu detay, yemeğin sadece içeriğiyle değil, sunumu ve adabıyla da farklılaştığını göstermektedir.

Malzeme ve Hazırlama Süreci

Hamur İçin: Bir bardak un, dört bardak su, bir bardak soğuk su ve bir tutam tuz

Çorba İçin: Bir tavuk (haşlanmış ve kemiklerinden ayrılmış), bir yemek kaşığı biber salçası, iki yemek kaşığı tereyağı, iki yemek kaşığı un, bir su bardağı ilave soğuk su yada tavuk suyu, beş su bardağı tavuk suyu, tuz ve pul biber.

Hamurun Yapılışı: Kaynayan dört bardak suya bir bardak un ve bir bardak soğuk su eklenir. Un, su ile karıştırılarak bulamaç kıvamına getirilir. Bu karışım, tepsiye dökülür. Hamurun yapışmaması için, tepsinin iyice yıkanmış olması gereklidir. Hamurun soğuması için tepsi bir kenara bırakılır.

Çorbanın Yapılışı

• Tavuk ve tereyağı: Haşlanan tavuk kemiklerinden ayrılır. Tencereye bolca tereyağı konur.
• Unlu karışım: 2 yemek kaşığı un eklenir ve karıştırılarak kavrulur.
• Salçalar ve baharatlar: Ardından biber salçası, domates salçası, acı biber ve toz biber eklenir. Bu malzemeler karıştırılarak kavrulur.
• Sıvı eklenir: Üzerine su dökülür ve karıştırılmaya devam edilir.
• Tavuk eklenir: Kaynayan çorbaya, kemiklerinden ayrılan tavuk parçaları eklenir.

Çorba kaynadıktan sonra sıcak olarak servis edilir.

Sofra Adabı ve Yeme Biçimi

Sofrada arabaşı sunumu belirli bir ritüele bağlıdır. Sini üzerindeki hamurun ortası çorba tası için oyulur. Sofra halkı sırasıyla hamurdan küçük bir parça keser, bunu çorbanın içine daldırarak yutar. Hamurun çiğnenmesi hoş karşılanmaz; ayrıca hamuru çorbaya düşüren kişi “arabaşı çekme” adı verilen cezaya çarptırılır. Bu kurallar, arabaşının sadece fiziksel bir tüketim değil, aynı zamanda kurallı bir sosyal eylem olduğunu ortaya koyar.

Günümüzde Arabaşı Kültürü

Modernleşmenin etkisiyle sıra oturmaları büyük ölçüde azalmış olsa da arabaşı, özellikle kış gecelerinde aileler ve arkadaşlar arasında hâlâ bir araya gelme vesilesi olmaktadır. Kentlerde geleneksel ritüellerin bir kısmı kaybolmuş olsa da, yemek kültürü biçim değiştirerek varlığını sürdürmektedir. Arabaşı, bu anlamda bir nostalji değil, dönüşerek yaşayan bir gelenektir.

Tekerlemesi

Arabaşı olursa kazdan, gelirim yazdan
Arabaşı olursa hindiden, gelirim ikindiden
Arabaşı olursa tavşandan, gelirim akşamdan
Arabaşı olursa tavuktan, gelemem soğuktan