1864 yılında Mıgırdıç Sanasaryan tarafından Sanasaryan Koleji - Ermeni Kız Yatılı Okulu olarak inşa edildi. Bina 1924 yılında çıkan yangın sonucunda ciddi hasar gördü. Yangından sonra onarılan yapı, 1926 yılında Gazi İlköğretim Okulu olarak hizmet vermeye başladı. Daha sonrasında bu yapı, güzel sanatlar ve sosyal bilimler lisesi olarak hizmet vermeye devam etti. 1960 yılında okulun bir salonu Atatürk ve Erzurum Kongre Müzesi olarak hizmete açıldı. Müze binası, 2011-2013 yılları arasında yenilenerek Kültür ve Turizm Bakanlığı'na devredildi. Günümüzde kongre binası, Atatürk Resim Heykel Müzesi ve Galerisi Müdürlüğü olarak hizmet vermektedir.

Kongre binası U planında inşa edilmiştir. Binanın ikinci katında yer alan salon Kongre Müzesi olarak hizmet vermektedir. Bu salonda kongreye katılan delegelerin fotoğrafları, biyografileri, o dönemde kullanılan sıralar ve kongre belgeleri gösterilmektedir. Kurtuluş Savaşı’nın hazırlık yıllarında, Sivas’tan hareket ederek 3. 07. 1919 günü Erzurum’a ulaşan Mustafa Kemal Atatürk, dönemin Osmanlı Padişahı Vahdeddin’e bir telgraf göndererek askerlikten çekildiğini bildirdi. Mustafa Kemal Atatürk Sine-i Millet’e dönerek Erzurum’da büyük bir kongrenin hazırlıklarına başladı. Erzurum Kongresi 23. 07. 1919’da eski bir okulun salonunda milli ruhla faaliyetlerine başladı. 23. 07.da çalışmalara başlanan kongre 7 Ağustosta son buldu.

Atatürk’ün başkanlığında gerçekleştirilen Erzurum Kongresi ile Türkiye Cumhuriyeti’nin temelleri bu binada atıldı. Bu sebepten, 23 Temmuz Kongre Müzesi Cumhuriyet tarihinde çok önemli bir yere sahiptir. Erzurum Kongresi milli birliğe doğru gidişin ilk büyük adımı olarak kabul görmektedir.