Erzurum’da Kavaflar Caddesi’nde bulunan caminin giriş kapısı üzerindeki Erzurum Müftüsü şair Hazik Efendi tarafından yazılan onarım kitabesine göre yapı, Namıkzâde Hacı Zeynelabidin tarafından inşa edilmiş, 1748 tarihinde ise Yazıcızâde İbrahim Paşa tarafından onarımı gerçekleştirilmiştir. 0,35 x 0,60 metre ölçülerindeki kitabe mermer üzerine talik hat hakkedilmiştir. Yapının bitişiğinde bugün mevcut olmayan bir mektebin varlığından bahsedilmektedir. Bununla birlikte kuzeybatısında 1110/1798 tarihli çeşmesi bulunmaktadır. Eser, 2005-2006 yılları arasında Vakıflar Genel Müdürlüğü tarafından restore edilerek hizmete açılmıştır.
Kitabe metni;
Zihi dustür-i vâlâ-menzilet paşay-ı zîşan kim
Hemişe böyle hayrâta muvaffak oldi Mevlâdan
Değildir Devlet i para rükkap-ı dehrile mağrûr
Hemân ancak du’âdır maksadı âlâ ü ednadan
Esasında bu cami inhida (ma) müşrif olmuştu
Metânet buldu tecdid-i vezir-i kâr-fermandan
Aceb mi Cami-i Zeynel olursa zeynile memlû
Gelir askıları encüm misali suy-i bâlâdan
Didim tarihini Hâzık temâm oldukda tecdidi
Bu Cami şan ü ziba buldu İbrahim Paşa’dan
Sene 1162/1748
Cami, kare planda ahşap destekli bir form ortaya koymaktadır. Yapının dış mimarisi sade bir anlayışta ele alınmış olup beden duvarları birbirinin tekrarı niteliğindedir. Duvarlarda açılan dikdörtgen söveli pencereler harim mekânını aydınlatmakla birlikte cephelere hareketlilik kazandırmaktadır. Bununla birlikte beden duvarlarında yonu taşlarının arasına atılan ahşap hatıllar yatay eksende cepheleri bölmekle birlikte ritmik bir hareket ortaya koymaktadır. Yapının kuzeybatı köşesinde kare kürsülü, dairesel gövdeli ve tek şerefeli minaresi yükselmektedir. Tuğladan örülen minare gövdesinde alana hareketlilik kazandırmak amacıyla iki sıra tuğlanın dikey olarak düzenlendiği görülmektedir.
Caminin kuzeyinde altı ahşap sütun tarafından taşınan son cemaat mekanına yer verilmiştir. Ahşap sütunlar altta taş kaidelere, üstte ahşap yastıklara oturtulmuştur. Son cemaat mekânında açılan basık yuvarlak kemerli bir kapı açıklığı ile harime geçilmektedir. Harim mekânı tamamen sıvalı olup beden duvarları altta 40-50 santimetre yüksekliğinde ahşap lambri ile kaplanmıştır.
Harimin güney duvarında iki pencere arasına konumlandırılan taş mihrabı mukarnas kavsaralı olup nişi iki yandan sütuncelerle sınırlandırılmakta, en dışta ise silmeler mihrabı çevrelemektedir. Mihrabın batısındaki ahşap minberi, tıpkı vaaz kürsüsünde olduğu gibi özgün olmayıp son dönem eklemeleridir.
İbadet alanının kuzeyindeki kadınlar mahfili mukarnas başlıklı ahşap sütunlar tarafından taşınmakta olup mahfilde köşkün bulunmayışı, bu bölümünden yenilendiğini göstermektedir. Cami, içten mukarnas başlıklı ahşap sütunların taşıdığı düz ahşap tavanla, dıştan ise kırma çatı ile kapatılmıştır.
Yararlanılan Kaynaklar
Gündoğdu H., Bayhan, A. A. ve Arslan M. (2010). Sanat Tarihi Açısından Erzurum. Erzurum : Atatürk Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü; Konyalı, İ. H. (1960). Abideleri ve Kitabeleri ile Erzurum Tarihi. İstanbul; Yılmaz, Alparslan. (2010). Bilinmeyen Erzurum. Erzurum; Yurttaş H. vd, (2008). Yolların, Suların ve Sanatın Buluştuğu Şehir Erzurum. Erzurum.