Vatandaşlık, devlet ile o devletin vatandaşı olan birey arasındaki hukuki bağlılığı ifade etmektedir. Avrupa Vatandaşlık Sözleşmesi’nin (AVS) üçüncü maddesinde de devletin kendi vatandaşlarını belirleme konusunda münhasıran yetkili olduğu hükmü düzenlenmektedir. Türkiye AVS’ye tabi değildir, ancak AVS’ye paralel bir düzenleme Türkiye Cumhuriyeti Anayasa’sında da bulunmaktadır. AY m. 66/3 hükmü “Vatandaşlık, kanunun gösterdiği şartlarla kazanılır ve ancak kanunda belirtilen hallerde kaybedilir.” şeklinde düzenlenmiş olup, devletin Türk vatandaşlığının ne şekilde kazanılıp ne şekilde kaybedileceğinin kanunda belirtilen çerçeve ile sınırlandırılması esasen yasal bir güvence teşkil etmenin yanı sıra devletin vatandaşını belirleme konusundaki yetkisini de ifade etmektedir.

Bir devletin vatandaşı olmak, vatandaş olan bireye kendi ülkesinde vatandaş olmayan kişilere göre birtakım haklara sahip olmak gibi avantajlar sağlamaktadır. Örneğin, Türkiye’de seçme ve seçilme hakkı yalnızca Türk vatandaşlarına tanınmaktadır. Bir diğer ifadeyle, vatandaşlık bireye devletin yabancılara tanımadığı bazı haklardan yararlanma hakkına haiz olmayı sağlamaktadır.

Türk vatandaşlığının kazanılması ve kaybedilmesi hakkındaki genel esaslar 29. 05. 2009 tarihli ve 5901 sayılı Türk Vatandaşlık Kanunu’nda (TVK) doğum yoluyla (aslen) kazanılma ve sonradan kazanılma şeklinde iki ana grup altında düzenlenmiştir.

Türk vatandaşlığının doğum yoluyla, bir diğer ifadeyle aslen kazanılması da soy bağı nedeniyle vatandaş olma ve toprak esasıyla vatandaş olma şeklinde iki alt başlık olarak sıralanmaktadır. Doğum yoluyla Türk vatandaşlığının kazanılması için anne ya da babadan yalnızca birinin Türk vatandaşı olması yeterlidir ve anne ile baba arasında evlilik birliği olması şartı aranmamaktadır. Toprak esasıyla vatandaşlığın kazanılması ise bireyin anne veya babası Türk vatandaşı olmasa dahi Türkiye Cumhuriyeti topraklarında doğması nedeniyle Türk vatandaşlığını kazanmasıdır. Ancak, Türkiye Cumhuriyeti toprağı tanımından yalnızca 81 ilin bulunduğu kara parçası değil, aynı zamanda Türkiye Cumhuriyeti’nin hava ve deniz sahasının da anlaşılması gerekmektedir. Örneğin, Türkiye Cumhuriyeti devletinin deniz sahasındaki bir alanda doğan ve anne babası Türk vatandaşı olmayan bir bebeğin toprak esası ile Türk vatandaşlığını kazanması mümkündür.

Türk vatandaşlığının sonradan kazanılması ise yetkili makam kararıyla, evlenme yoluyla, evlat edinilme yoluyla, genel yol ile (kanunda öngörülen süre boyunca Türkiye’de ikamet edip, yeteri seviyede Türkçe bilme vb. şartların sağlanması hali) ve yeniden kazanma (vatandaşlıktan izinle çıkan Türk vatandaşının tekrar vatandaşlık için başvurması) şeklinde gerçekleşebilmektedir.

Türkiye’ye bilimsel, sportif vb. alanlarda önemli katkıları olacak yabancılar, Türk vatandaşı ile evlenme ya da Türk vatandaşı tarafından evlat edinilme, belirli bir süre Türkiye’de ikamet etme vb. şartlar aranmaksızın yetkili makam kararıyla Türk vatandaşlığına kabul edilebilmektedir. Örneğin, Naim Süleymanoğlu Türk vatandaşlığını bu şekilde kazanmıştır. Günümüzde istisnai yol ile Türk vatandaşlığının kazanılmasındaki en yaygın yol ise, Türkiye’de bir gayrimenkul satın almaktır. 09.09.2018 tarihli yönetmelik değişikliğine göre Türkiye'de 250 bin ABD Doları değerinde ev alan ve üç yıl boyunca bu gayrimenkulü satmayacağını beyan eden yabancılar, ailesi ile birlikte Türkiye vatandaşlığını kazanmaktadır. Son mevzuat değişikliğinden önce bu meblağ 1 milyon ABD Doları olup, ardından 500 bin ABD Doları ve son olarak 250 bin ABD Doları olarak belirlenmiştir.

Ayrıca, bir Türk vatandaşı ile en az üç yıldır evli olma ya da en az beş yıldır Türkiye’de ikamet etme vb. hallerde de kamu güvenliği için tehdit oluşturmaması ve ilgilinin yeteri kadar Türkçe bilmesi gibi kanunda aranan şartların sağlanması halinde Türk vatandaşlığının kazanılması mümkündür.