Turizm Yapılaşmasının Çevresel Etkilerinin Sınıflandırılması Yönetilmesi

1950’lerde sosyolog Fourastie boş vakit uygarlığı kavramını öne sürdüğünde hiç kimse bu öngörünün turizm endüstrisini doğuracak bir organizasyona ulaşacağını tahmin etmedi. Turizm olgusu geniş istekler doğrultusunda kendi alan düzenlemelerini peyzajını bina kültürünü yarattı. Özellikle konaklama yapıları tipolojik olarak kendi alanını oluşturdu. Gelişmiş ve gelişmekte olan ülkeler için turizm önemli bir ekonomik sektör oldu. 1950’ler 60’lar ve 70’lerin başları turist sayısının az turizm alanlarının, yerleşmelerinin bu sayıya göre çok geniş olduğu başlangıç yıllarında turizmin olumlu etkileri göz kamaştırdı. Turizm yapılaşması ile oluşturulan varış noktalarında (destinasyon) yaratılan sosyal maliyeti de kapsayan olumsuz çevresel etkiler üzerinde durulmadı. Ancak turist sayısındaki hızlı artış ile birlikte turizm kaynaklarında ekonomik, sosyal ve fiziki sınırlar aşılmaya başladığında negatif çevresel etkiler ve bunların engellenmesi için alınması gereken önlemler de turizm literatüründe yer almaya başladı. 1970’li yıllarda Avrupa ve Amerika’ da turizm amaçlı düzenlemeden korumaya geçiş başladı. Turizm ile ilgili karar vermenin sadece tesis yapımı ile ilgili değil geniş anlamda fiziksel ve sosyal çevrenin tümü ile ilgili olduğu kabulü, müşteri olarak boş vakit toplumunun tek bina ile değil kırsal alan, köy, kasaba, şehir ve çevresi ile bütünleşmiş yaklaşımlar ile ilgilenmesi ve politika plan ve tasarım üretenlerin çevre koruma bilinçli yaklaşımı turizm projelerini daha geniş tartışmalara, yaklaşımlara götürdü. Bu tartışmalar ekolojik açıdan zarar vermeyen sosyal ve kültürel yapıyı dikkate alan tatil şekilleri ve ayrıntıları üzerinedir. Sözü edilen saptamalar turizm ile ilgili kaynakların iki ölçekte ele alınmasını gerekli kıldı. Bunlar yerleşme- varış noktası – ve tesis bina ölçeğidir. Sadece çok iyi yapılmış bir turizm tesisi yerleşmenin çevresel sorunlarından soyutlanamaz. Turizm amaçlı yerleşmeler XX. yüzyılın ikinci yarısından itibaren kitle turizmi sonucunda oluşan turizm yerleşmelerinin izlenmesi ile modellendi. Butler varış noktasının keşfedildiği andan itibaren gelişim sürecini izledi ve modelledi. Varış noktasının gelişim sürecinde geçirdiği evreleri alanın kaynaklarının sınır değerleri (çevresel kaynakların taşıma kapasitesindeki sınır değerlerden söz etmektedir) ile ilişkilendirerek modelledi. Mathieson ve Wall 1982'de turizmin olumsuz etkilerini ekonomik, fizikselve sosyal olarak sınıflandırdı.

1987’deki BM’nin Burundlant Raporu Ortak Geleceğimiz başlıklı Çevre ve Gelişim Raporu, çevre konularına hitap eden ve sürdürülebilir bir gelişmeyi amaçlayan toplumun çok geniş bir alanına eleştiri olanağı veren evrensel bir strateji sunmaktadır. Sürdürülebilirlik arsa kullanım planlama süreçlerini sorguladı ve sürece sürdürülebilir gelişme, yönetim planları, çevresel etki değerlendirme ve kaynakların taşıma kapasitesi kavramlarını ekledi. Kaynakların taşıma kapasitesi kavramı ile turizm yapılaşmasının çevresel etkilerini 1995’de Hunter ve Green doğal çevredeki etkileri; bitki ve hayvan çeşitliliği, kirlilik, erozyon, doğal kaynaklar ve görsel etki olarak, yapılı çevredeki etkileri; şehir formu, altyapı, görsel etki, restorasyon, erozyon ve kirlilik olarak, kültürel çevredeki etkileri; tarih, geleneksel sanat, dil, din, gelenekler, değerler ve normlar olarak belirledi. Tüm yerleşmeleri kapsayıcı ve her yere uyan turizmin çevresel etkilerini yönetmek için oluşturulacak turizm yapılaşmasının çevresel etkileri sınıflandırması yaklaşımı her alanın hem sosyal hem de kaynaklarındaki farklılıklar açısından mümkün değildir, alan çalışması yapılmalıdır. Örneğin Karadeniz Bölgesi'nde yer alan Uzungöl’de 1994 yılında, Turizm Bakanlığı için yapılan alan araştırmasında turizm yapılaşmasının olumsuz etkileri Kerestecioğlu tarafından çevre bileşenleri, doğal çevrede bitki, hayvan ve toprak üzerindeki etkiler, su, hava, yapılı çevrede; işlevlerin değişimi ve mimari elemanlardaki değişim, sosyal çevrede; ekonomik hayat, yerel insanın yeni ekonomik aktiviteye katılması, yeni aktivitenin kurallarını sosyal organizasyonunu öğrenmek için yardım istemesi başlıklarında sıralandı.

Yararlanılan Kaynaklar

Butler, R.W. (1980). The Concept of a Tourist Area Cycle of Evaluation:Implications for Management of Resources, The Canadian Geographer, 24(1): 5-16; Hunter, C. ve Green, H. (1995). Tourism and the Environment A Sustainable Relationship? Londra-New York: Routledge; Mathieson, A. ve Wall, G. (1982). Tourism: Economic, Physical and Social Impacts. Singapore: Prentice Hall; Rıfkı, E. (1992). Towards a New Architectural Manifesto: Environmentally Conscious Architectural Design. İçinde; Z. Yenen ve F. Öztürk (Editör), International Symposium on Architecture of Tourism in the Mediterranean –Policies- Planning – Design (ss. 67-72). İstanbul: Erdini Basım; Zubair, S., Elwin .J. ve Bowen.D.(2011) Not Quite Paradise: Inadequacies of Environmental Impact Assessment in The Maldives, Tourism Management, 32(2): 225-234.

Ayrıntılı bilgi için bakınız

Öztürk, F. (2001). Turizm Mimarlığının Yarattığı Çevresel Etkilerin Değerlendirilmesi İçin Bir Yöntem. İstanbul: Yıldız Teknik Üniversitesi Basım-Yayın Merkezi.