Tokat Taşhan (Voyvoda Hanı)

Doğal ve Kültürel Miras Kervansaray Han

(Tokat, 1630’lar - )

Anadolu’daki en büyük şehir hanlarından biridir. Mülkiyeti günümüzde Vakıflar Genel Müdürlüğüne aittir. Dikdörtgen planlı, açık avlulu, iki katlı, şehir hanları tarzında inşa edilen bir yapıdır. Zemin katta avlu etrafında sıralanan 43 oda ve tuvalet bölümü vardır. Güney ve batı yönlerindeki odaların önlerinde revak bulunmaktadır. Diğer odalar doğrudan avluya açılmaktadır. Voyvoda Hanı olarak da bilinen yapı, XVII. yüzyıl Osmanlı şehir hanlarının önemli bir basamağını teşkil etmektedir. Açık avlulu, iki katlı ve cephelerdeki dükkânlarla dışa açılan yapı, kale görünümünden uzaklaşarak şehir dokusuna uyum sağlamıştır. Bu yönleriyle Merzifon Kara Mustafa Paşa Hanı (XVII. yüzyıl) ile benzer özellikler göstermektedir. Tokat şeriye sicillerinde hanın gelirlerinin haremeyn-i muhteremeyn evkafına bağlı olduğu yazılıdır. Adını Osmanlılar zamanında şehrin mali idaresini üstlenen voyvoda unvanlı yöneticiden aldığı düşünülmektedir. Han; Tokat merkezde, Gaziosmanpaşa Bulvarı'nın batısında Pervane Hamamı’nın kuzeydoğusunda bitişik olarak, Gökmedrese’nin güney tarafında ve Yazmacılar Hanı’nın doğusundadır. Kitabesi bulunmamaktadır. Evliya Çelebi’ye göre İbşir Paşa tarafından yaptırılan yapının, Fransız seyyah Tavernier’in 1631’de Tokat’tan geçerken inşasını gördüğü han olduğu bilinmekte; dolayısıyla XVII. yüzyılın ilk yarısında inşa edildiği tahmin edilmektedir. 1939 yılındaki büyük depremde çok hasar gören Han, 1962-1964 yılları arasında büyük çaplı bir restorasyon geçirdi. Zaman içerisinde farklı kamu hizmetlerine ev sahipliği yapan Han, önce vakıftan şahıs mülkiyetine, daha sonra Vakıflar İdaresi’ne geçmiş; bir ara cezaevi yapılması düşünüldü, ancak düşüncede kalan bu girişim hayata geçememiştir. Eski Eserler ve Anıtlar Yüksek Kurulu’nun 04. 08. 1963 tarih ve 2178 sayılı kararı ile korunması gerektiği tescil edilen yapının, 08. 08. 1978 tarihli tescil kaydı da bulunmaktadır. Sebze hali ve öğrenci yurdu olarak da kullanılan Han’ın, 1990 yılında bütün mekanları dükkâna dönüştürülmüştür. Otel olarak kullanımı söz konusu olduysa da bu girişim gerçekleşmemiştir. Taşhan, 2006 yılında baştan sona yeniden restore edilmiş; 2014 yılında da küçük çaplı bir onarım geçirmiştir. Yetmiş altısı iç kısımda olmak üzere toplamda 103 mekânı bulunan Taşhan’ın içinde bulunan odalar, günümüzde dükkân ve sanat atölyesi olarak kullanılmaktadır. Avlu kısmı ise kafe işletmesidir. Dış cephesinde de dükkânlar bulunan Taşhan’da Tokat yazması, Tokat sofra bezi, bakır eşyalar, hediyelikler, takı, otantik kıyafetler satılmakta ve atölyelerde sanatsal aktiviteler gerçekleştirilmektedir. Haftanın her günü ziyaretçilere açık olan ve giriş ücreti alınmayan Taşhan, Anadolu’nun en büyük hanlarından biridir.

Yararlanılan Kaynaklar

Akyüz, A., Kahraman, Y., Adıgüzel, S., Yetişkin, G., Anaç, E., İçen, S., Işıdan, Ö., ve Teksarı, Y. (yay. haz.) (2010). Tokat Merkez ve İlçeleri Taşınmaz Kültür ve Tabiat Varlıkları Envanteri. Tokat: Tokat Valiliği İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü yayını; Beşirli, M. (2005). Orta Karadeniz Kentleri Tarihi Tokat 1771-1853. Tokat: Gaziosmanpaşa Üniversitesi yayını; Gündoğdu, H. (2006). Tarihi Yaşatan İl Tokat. Ankara: Tokat Valiliği yayını; https://www.kulturportali.gov.tr/turkiye/tokat/gezilecekyer/tashan, (Erişim tarihi: 13.09.2019).

Ayrıntılı bilgi için bakınız

Sunay, S. (2003). Tokat Şehir İçi Hanları (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.