Tektek Platosu, Şanlıurfa Platosu’nun güney uzantısında, Harran Ovası’nın doğusunda kuzey-güney yönünde yer alır. Ortalama 750 metre yükseltisiyle horst görünümündedir. Kuzeyden güneye doğru yükselti azalır ve plato, Harran Ovası ile birleşir. Tektek ve Fatik platoları horst, Harran Ovası ise graben özelliği taşır. Akçakale-Harran grabenine ait fay kenarları, Harran Ovası’na doğru yüksek eğimlerle iner. Platolar, kırıklı ve karstik Neojen yaşlı kireçtaşlarından oluşur. Plato, kuzeyde erken Miyosen yaşlı Fırat Formasyonu, Eosen-Oligosen yaşlı Gaziantep Formasyonu ve orta Eosen yaşlı Birecik Formasyonu ile kaplıdır. Kuzey kesimi, toprak örtüsünden yoksun çıplak bir saha iken, güneyde dalgalı düzlükler ve ova ile yeknesak bir görünüm kazanır.

Plato, kalker formasyonlarından oluştuğu için dolin, lapya gibi karstik şekillere sahiptir. Kuzeydeki Eosen kalkerleri aşınmaya maruz kalmış, tektonik hareketlerle yükselmiştir. Güneydeki Miyosen kalkerleri ise daha az aşınmıştır.

Plato üzerinde yüzeysel akışı olan sürekli akarsular bulunmaz. Yüzey suları derinlere sızar ve genellikle Türkiye-Suriye sınırına yakın pınarlar halinde yüzeye çıkar. Vadelhan Deresi, Plato’nun güney eteklerinde kuzey-güney yönünde akar. Fatik, Germüş ve Tektek platolarındaki dereler, Harran Ovası’na ulaşarak Cullap Deresi’ne katılır, ardından Suriye’de Fırat Nehri üzerinden Basra Körfezi’ne ulaşır.

Tek Tek Dağları, tarihi ve kültürel açıdan zengin bir bölgedir. Göbekli Tepe ile çağdaş olan Karahan Tepe ve Harbetsuvan Tepesi, bölgenin Neolitik döneme tarihlenen önemli yerleşimleridir. Soğmatar ve Şuayb Şehri, Kalkolitik dönemden Geç Roma dönemine kadar iskân görmüş antik yerleşimlerdir. Bölgedeki yerleşimlerde, Göbekli Tepe ve Nevali Çori’de görülen “T” şeklinde dikilitaşlar dikkat çeker.

Şuayb Şehri, III-IV. yüzyıla tarihlenir, geniş bir alana yayılmıştır. Kesme taştan kaya mezarları ve surlarla çevrili harabeler içerir. Şuayb Peygamber’in yaşadığına inanılır; bir mağara onun makamı olarak ziyaret edilir.

Soğmatar Harabeleri, Şuayb Şehri’nin 16 kilometre kuzeyinde, Harran Sin Kültürü’ne aittir. II. yüzyılda kale olarak kullanıldığı bilinir. Asur ve Babil kökenli Pagan dini ve baş tanrısı Marelahe’nin merkezidir. Açık hava mabedinde kurban ve ibadet ritüelleri yapılırdı. Roma Dönemi’ne ait kaya mezarları bulunur.

Senem Mağarası, Soğmatar’ın 11 kilometre kuzeyinde, Tektek Dağları’nda yer alır. Hristiyanlığın ilk yüzyıllarına ait kaya oyma yapılar ve mimari kalıntılar içerir. Üç katlı kesme taşlı bir yapının saray veya manastır olduğu düşünülmektedir.

Gleye Allas Tepesi ve Yıldızlı Siluba Mevkii, bölgenin en eski Epi-Paleolitik dönem buluntu alanlarıdır. Karahan Tepe (MÖ 9. bin yıl) ve Harbetsuvan Tepesi, bölgenin önemli Neolitik dönem merkezleridir. Soğmatar, Kalkolitik’ten Bizans dönemine kadar kesintisiz yerleşim yeridir. MÖ 9. bin yılın sonlarından itibaren platodaki yerleşimlerin terk edilerek ovada  tarımcı toplulukların kurulduğu ileri sürülmektedir.

Tek Tek Dağları Milli Parkı, 2007 yılında 19.335 hektarlık alanda kurulmuştur. Temel habitatı ova bozkırları ve çalılıklardır. Rüstem Vadisi ve Silesor Deresi, biyolojik çeşitlilik açısından önemlidir. Bitki örtüsü açısından 45 familya ve 172 cinse ait 254 bitki taksonu tespit edilmiştir. Bunlardan biri lokal endemik (Kabasarıbaş (Centaurea obtusifolia), biri Güneydoğu Anadolu’ya has endemik (Harmel (Asphodeline damascena subsp. gigantea), dördü Türkiye’ye has endemiktir (Çeren, maraldikeni, şabulgan, saçaklıkaside). Türkiye’deki tek saf menengiç (Pistacia palaestina) popülasyonu burada bulunur.

Hayvan türlerinden ise endemik bir böcek türü olan Isophya Sikorai ve önemli bir kuş türü olan Çöl Toygarı (Ammomanes deserti) sayılabilir.

Milli park sahasındaki karstik vadiler, mağaralar, taşlık ve çalılık alanlar, yüksek tür çeşitliliğini destekleyen alanlardır. Bozkır-insan etkileşiminin MÖ 10.000’lere uzandığı Karahan Tepe gibi arkeolojik alanlar eklendiğinde milli park sahasının ekolojik ve kültürel önemi artmaktadır. Milli park alanında türlerin korunması ve sürdürülebilir kullanım için etkin izleme programları yürütülmektedir.

Karahan Tepe, Harbetsuvan, Soğmatar ve Şuayb Şehri’nde arkeolojik çalışmalar sürse de, kırsal mimari, paleocoğrafya ve jeoarkeoloji gibi konularda kapsamlı araştırmalara ihtiyaç vardır. Artan turizm ilgisi, kültürel ve arkeolojik değerlerin korunması ve disiplinlererarası yaklaşımlar gibi daha fazla çalışma gerektirmektedir.