Vezirköprü, Samsun iline bağlı ve Orta Karadeniz Bölgesi’nde yer alan bir ilçedir. İlçe, kuzeyde Alaçam ve Sinop’un Durağan, kuzeydoğuda Bafra, doğuda Havza, güneybatıda Çorum'un Osmancık ve batıda Sinop'un Saraydüzü ilçeleriyle çevrilidir. Bölgenin bir taraftan engebeli bir topografyaya sahip olması diğer taraftan yerleşime ve tarıma elverişli ovaları, beraberinde farklı bir eko-sistemi ortaya çıkarmaktadır. Bunun sonucu olarak da ilçe binlerce yıl boyunca farklı uygarlıkların sürekli olarak iskan ettiği önemli bir bölge konumuna sahip olmuştur.

Vezirköprü’nün yerleşim tarihine baktığımızda; yerleşimin Kalkolitik ve İlk Tunç Çağları’ndan itibaren günümüze dek kesintisiz devam ettiğini görürüz. İlçe ilgili ilk araştırmalar 1940-1941 yıllarında Samsun Bölgesinde araştırma yapan Kılıç Kökten, Nazmiye Özgüç ve Tahsin Özgüç tarafından gerçekleştirilmiştir. Sonrasında 1970 yılında J.A. Dengate ve 1971-1977 yılları arasında U.B. Alkım ve ekibi tarafından yapılan yüzey araştırmaları ilçenin tarihini aydınlatmada önemli dönüm noktalarını oluşturmuştur. Bu araştırmalar sırasında Vezirköprü'nün dört kilometre kuzeyindeki Adatepe Höyüğü’nde tespit edilen taş aletler yerleşimi Erken Kalkolitik (MÖ 5500) döneme kadar indirmemizi sağlarken, Vezirköprü’nün yedi kilometre kuzeyinde, Çal Sırtı ile Oymaağaç Vadisi arasında yer alan ve 2007 yılından beri Rainer M. Czichon tarafından Oymaağaç Höyüğü’nde yürütülen kazı çalışmaları, höyüğün önemli bir Tunç Çağı yerleşimi olmasının yanı sıra, Demir Çağı’nda ve akabinde Hellenistik ve Roma Dönemlerinde de kullanıldığını ortaya koymaktadır. İlçedeki Hellenistik ve Roma Dönemlerine ait en erken veriler ise, 80’li ve 90’lı yıllarda antik kaynaklarda adı geçen Neoklaudiopolis antik kentine ait yazıtlar ve sikkeler konusunda araştırma yapan French, Kahl ve Olshausen’e aittir. Sonraki yıllarda Neoklaudiopolis antik kenti ve Roma yollarını saptamak amacıyla Tönnes Bekker-Nielsen başkanlığındaki Danimarkalı bir ekip tarafından, 2010 ve 2013 yıllarında yüzey araştırmaları gerçekleştirilmiştir. Ondokuz Mayıs Üniversitesi Arkeoloji Bölümü öğretim üyelerinden Akın Temür tarafından 2018 yılından beri bölgede yürütülen yüzey araştırmalarından elde edilen sonuçlar ise, ilçenin Tunç Çağı’ndan günümüze kadar kesintisiz bir şekilde yoğun bir yerleşimi tanıklık ettiğini ortaya koymaktadır.

Kentin Hellenistik ve Roma dönemlerine baktığımızda; İskender’in ölümü ile başlayan ve kurduğu imparatorluğun dağılmasıyla sonuçlanan süreçte, Kuzey Anadolu’da da birkaç krallığın ön plana çıktığını görürüz. MÖ 281 tarihinde kurucusu I. Mithridates’in adıyla da anılan Pontos Krallığı bunlardan biridir. Krallığın en parlak dönemi hiç şüphesiz hırslı bir kişiliğiyle ön plana çıkan VI. Mithradates Eupator’dur. MÖ 120 yılında tahta çıkan ve 60 yıl hüküm süren kral, büyük fetihlere girişmiş ve ömrünü Romalıların yayılımcı politikalarına karşı savaşarak geçirmiştir. Birçok savaşta Romalıları yenen Mithradates, MÖ 66 yılında Romalı komutan Pompeius ile karşı karşıya gelmiş ve ordusu Romalılar tarafından yenilmiştir. Pontos Krallığı’nın son bulması ile birlikte, bölgede Roma egemenliği başlamıştır. Pompeius, Roma’nın kuzey Anadolu’da fetihlerini organize etmeye başlamış ve bu kapsamda Pontos Krallığı’nın ana bölgesi ve bazı liman kentlerini eski Bithynia Krallığı ile birleştirilerek, Pontos ve Bithynia Eyaletini kurmuştur. Bu süreçte Pompeius tarafından işlevleri kontrol merkezleri olan, doğuda Eupatoria-Magnopolis’ten batıda Pompeiopolis’e kadar uzanan yeni kentler varlık göstermeye başlamıştır. Bu yeni kentlerden bir tanesi de, Neapolitis’tir. Strabon eserinde kentle ilgili olarak; “Amisosluların arazisinden sonra Halys Nehri’ne kadar uzanan Phazemonitis gelir. Pompeius burada bulunan Phazemon Köyü’ndeki yerleşmeyi bir kent olarak ilân etmiş ve Neapolitis ismini vermiştir” der. Phazemonitis yöresi ismini, Phazemon (Vezirköprü) adlı köyden almakta olup, kuzeyde Gazelonitis (Bafra), Saramene ve Amisos (Samsun), batıda Halys (Yeşilırmak), doğuda Iris (Kızılırmak) ırmakları ve Phanaroia (Taşova) yöresiyle, güneyde, Amaseia (Amasya) ile çevrilidir. Bölge bereketli ovaları, akarsuları, kaplıcaları ve madenleri ile her dönemde dikkatleri üstüne çekmeyi başarmıştır. Kentin adı sonraki süreçte Roma İmparatoru Claudius’a izafeten Neoklaudiopolis (Claudius’un yeni kenti) olarak değiştirilmiştir. Kentte MS II. yüzyılın başlarından MS III. yüzyılın başlarına kadar Neoklaudiopolis adını taşıyan sikkelerde bu değişikliği görmek mümkündür. Neoklaudiopolis, bu dönemde güneyde Thermai (Samsun/Havza), batıda Pompeiopolis’e (Kastamonu/Taşköprü), doğuda Neokaisareia (Tokat/Niksar) ve Amisos’a (Samsun) giden önemli bir yol kavşağı üzerinde bulunduğu için önemini sürdürmüştür. Roma İmparatorluğu’nun MS 395 yılında Doğu ve Batı olarak ikiye ayrılmasıyla Bizans toprağı olan kent, artık “Andrapa” ismiyle karşımıza çıkmaktadır.  Yüzey araştırmaları sırasında tespit edilen çok sayıda Bizans Dönemi sütun, sütun başlığı ve mimari yapı elamanı, Roma Dönemi’ndeki kadar olmasa da kentin önemini sürdürdüğünü ortaya koymaktadır. Türk Dönemi ile birlikte Vezirköprü adını alan şehir günümüze kadar varlığını sürdürmüştür.