Lyrbe (Seleukeia) Antik Kenti

Doğal ve Kültürel Miras Antik Kent

Antalya’nın Manavgat ilçesine bağlı Bucak Şeyler Köyü’nün beş kilometre kuzeyinde yer alan Lyrbe (Seleukeia) antik kenti, Toros Dağları üzerinde kurulan Pamphylia bölgesi kentlerinden biridir. Bugüne kadar elde edilen arkeolojik verilerin yetersizliği nedeniyle kentin adı kesin olarak belirlenememiştir. Kenti 1891-1892 yıllarında gezen R. Heberdey ve A. Wilhelm adlı araştırmacılar, Stadiasmus Maris Magni adlı esere dayanarak kentin adını Seleukeia olarak belirlediler ve kent uzun yıllar bu isimle anılmıştır. Ancak son yıllarda antik yazarlardan coğrafyacı Ptolemaios’un verdiği bilgiye dayanarak kentin adının Lyrbe olması gerektiği düşüncesi, araştırmacılar tarafından daha fazla kabul görmektedir. Kentte kazı ve araştırmalar 1972-1979 yılları arasında İstanbul Üniversitesi Arkeoloji Bölümü öğretim üyelerinden Prof. Dr. Jale İnan'in başkanlığındaki bir ekip tarafından gerçekleştirilmiştir. Söz konusu kazı ve araştırmalar sırasında ele geçen eserlerin tümü bugün Antalya Arkeoloji Müzesi’nde korunmakta ve sergilenmektedir.

Elverişli iklimi, doğası ve yapılarının büyük oranda korunduğu önemli bir yerleşim yeri olan bu antik kent doğu, batı ve kuzey yönlerden oldukça dik eğimli, çevreye hâkim bir tepe üzerine kurulmuştur. Bu üç yönde eğim fazla olduğu için kente ulaşım, eğimin en az olduğu güneydoğu bölümden sağlanmaktadır ve bu bölüm doğudan batıya, dik yarların başlangıcına kadar uzanan sur duvarları ile koruma altına alınmıştır. Doğu-batı doğrultulu bu surun orta bölümünde kentin ana giriş kapısı (A Kapısı) yer almaktadır.

Yapılarının büyük bir bölümü günümüze kadar iyi durumda korunarak gelen bu antik kentin en önemli yapısı, agorasıdır. Antik dönemde pazar yeri ya da market olarak kullanılan bu yapı, ticari işlevinin yanı sıra kentin hem kültürel hem de siyasi ihtiyaçlarına cevap verecek mekânları da içinde barındıran çok amaçlı bir yapı kompleksi olarak inşa edilmiştir. Yaklaşık 52x66 metrelik bir alanı kaplayan ve genel olarak kare bir plana sahip olan agoranın dört bölümü mekânlar ile çevrelenmiştir. Agoranın kuzeyinde kemerli bir ana kapı ile onun her iki yanında tabanı mozaikler ile kaplanan mekânlar yer almaktadır. Bu mekânlarda ortaya çıkarılan Bilgeler Mozaiği ile Orpheus Mozaiği bugün Antalya Arkeoloji Müzesi’nde sergilenmektedir. Agoranın doğu bölümü yan yana yerleştirilen ve muhtemelen dükkân olarak kullanılan kare şeklinde toplam yedi mekân ile bu mekânların en güneyinde yer alan yarım daire formlu büyük bir yapıdan oluşmaktadır. Agora meydanın kuzeybatı köşesinde geç dönemde inşa edilen küçük boyutlarda bir şapel yer almaktadır. Hellenistik dönemden başlayarak Bizans dönemi sonlarına kadar kesintisiz biçimde kullanıldığı anlaşılan agora hem konumu hem de büyük kısmının korunması ile kentin en önemli yapısıdır.

Kentin diğer önemli antik yapıları agora çevresinde yer almaktadır. Tapınaklar (C1 ve C2 yapıları), hamam (L yapısı) ve mezarlık kilisesi (M yapısı) diğer önemli yapılardır. Bu yapıların dışında kent içerisinde işlevleri henüz belirlenemeyen pek çok yapı kalıntısı bulunmaktadır. Araştırma ve kazılar sırasında ele geçen Antik Side diliyle yazılan arkeolojik eserler ve mimari açıdan benzerlikler bu kentin güneyinde yer alan Side antik kenti ile sosyal ve ekonomik açıdan yakın ilişki içerisinde olduğunu düşündürmektedir. Kentin ilk olarak ne zaman kurulduğu konusunda kesin bilimsel kanıtlar bulunmamasına karşın kent içerisinde yer alan antik yapıların mimari özellikleri ve sikke buluntuları en erken Hellenistik dönemi işaret etmektedir. Bununla birlikte arkeolojik buluntular, kentin Roma ve Bizans dönemlerinde yoğun olarak yerleşim gördüğünü kanıtlamaktadır.

Yararlanılan Kaynaklar

Abbasoğlu, H. (2000). Seleukeia(?) –Lyrbe Kenti Kurtarma Kazısı. Ankara: İstanbul Üniversitesi Yayınevi; Hederbey, R. ve Wilhelm, A. (1896). Reisen in Kilikien aus geführt 1891 und 1892. Denkschriften der Kaiserlichen Akademie der Wissenschaften 44. Viyana: In Commission bei C. Gerold’s Sohn; İnan, J. (1998). Toroslar’da Bir Antik Kent. Eine antike Stadt im Taurusgebirge LYRBE ? - SELEUKEIA?. İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları; Nolle, J. (1988). Forschungen in Selge und Ostpamphylien. İçinde: Araştırma Sonuçları Toplantısı (ss. 257-259). Ankara: Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü Yayınları; Yıldırım, N. (2014). Lyrbe Agorası (Yayımlanmamış doktora tezi). Antalya: Akdeniz Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.