Kontenjan Sözleşmesi

Hukuki Alanına Giren Konular Sözleşme

Turizm endüstrisinde kontenjan, seyahat organizatörlerinin turistik hizmet tedarikçilerinin belirli faaliyetlerine ilişkin varlıkları (uçak koltukları ve otel odaları gibi) üzerinde kullanım hakkına ve/veya opsiyonuna sahip oldukları kapasiteyi tanımlamak için kullanılır. Turizm hizmet tedarikçilerinden belirli bir zaman dilimi içerisinde alınması taahhüt edilen varlık kullanım miktarı ve koşulları yapılan kontenjan sözleşmeleriyle hukuki bağlayıcılık kazanır. Kontenjan sözleşmeleri varlık kullanımlarına ilişkin karar hakları ve prosedürlerinin tanımlandığı yasal/biçimsel mekanizmalardır. Yaklaşık bir yıl önce yapılan sözleşmelerle oluşturulan paket turlara ilişkin satışlar tamamlayıcı turizm hizmetlerinin tüketiminden aylar önce gerçekleştirilir.

Kontenjan sözleşmeleri garantili ve garantisiz sözleşmeler olmak üzere iki temel türe ayrılır. Garantili kontenjan sözleşmelerinde belirlenen kontenjan kesin rezervasyonla bloke edilir. Tur operatörü belirli bir süre için antlaşmaya varılan kapasiteyi satın alır ve kararlaştırılan bedelin tamamını ödemeyi taahhüt eder. t zamanda imzalanan bu tür bir sözleşme t+k zamanda tedarik edilen konaklama veya ulaştırma hizmetlerinin fiyatını sabitler. Ödemeler t+k zamanda veya t zamanda gerçekleştirilebilir. Fakat her iki durumda da taraflarca sabitlenen fiyat t+k zamandaki piyasa fiyatından bağımsızdır. Garantili kontenjan sözleşmelerinde satılmayan odaların/koltukların ekonomik riski tamamen tur operatörü tarafından üstlenilir. Bunun karşılığında rezervasyon fiyatlarında indirim yapılabilir. Satış gerçekleşmese de rezerve edilen varlıklara ilişkin ödemenin antlaşmaya varılan koşullarda (bedelin tamamının veya belirli bir yüzdesinin) yapılması zorunludur. Risk transfer işlemiyle düzenlenen bu tür sözleşmeler miktar taahhüt sözleşmesi olarak adlandırılır. Genellikle büyük tur operatörleri tarafından sistemik risk faktörlerine ilişkin deneyime sahip olunan geleneksel destinasyonlarda başvurulan sözleşmelerdir.

Diğer taraftan, garantisiz kontenjan sözleşmelerinde varlıkların kullanım hakkı koşullara bağlı olarak tahsis edilir. Miktar esneklik sözleşmesi olarak adlandırılan bu tür sözleşmeler ileri vadeli kapasite satışlarına olanak tanır ve riskin taraflar arasında paylaşıldığı mekanizmalar olarak fonksiyon gösterir. Piyasalardaki dalgalanmalar, doğal afetler, sosyal çatışmalar ve olası terör saldırıları gibi kontrol edilemeyen dış kaynaklı risklere maruz kalan turizm endüstrisinde en yaygın kullanılan sözleşme türüdür. Dış kaynaklı sistemik riskler gelecek talep biçimleşmeleriyle dağıtılmaya çalışılır. Kapasitenin gelecek vadeli satışları t zamanda kullanıma hazır olan kontenjanın t+k zamanda onaylanan miktar ve fiyatlarla satın alımına/satışına olanak tanır. Tahsis edilen kapasite turizm sezonunun sözleşmeye konu olan süresince satışa açıktır. Satış yapılan oranda rezervasyon bildiriminde bulunulur ve ödemeler genellikle fiili satışları izleyen vadelerde yapılır. Tur operatörleri kapasite satışlarına ilişkin kesinleşen rezervasyon, değişiklik veya iptal taleplerini release süreleri olarak bilinen ve sözleşmede hükme bağlanan periyotlarla uyumlu olarak yapar. Turistik hizmet tedarikçileri rezervasyon iptalleriyle mücadele edebilmek için genellikle overbooking adı verilen kapasite fazlası rezervasyon stratejisi izleyerek kullanılmayan kontenjanın faaliyet riskini azaltmayı hedefler. Bu stratejinin başarısı kesinleşmemiş satışlara ilişkin talep tahminlerinin (forecast) periyodik olarak iletilmesine bağlıdır; ayrıca satışların durdurulması (stop-sale) bildirimine ilişkin sözleşmeye dayalı prosedürler hazırlamayı gerektirir. Release süreleri içerisinde iptal edilmeyen rezervasyonlar için tur operatörleri gerçekleşen kapasite satışları için geçerli olan sözleşme fiyatının belirli bir yüzdesiyle hesaplanan opsiyon kullanım fiyatı (no-show) üzerinden hizmet tedarikçisinin arda kalan hakkını ödemekle yükümlüdür. Release süreleri ve no-showlar için sözleşmeye bağlı maddelerin icra edilebilirliği ise karşılıklı bağımlılıklar ve güç dengelerine bağlıdır. Her iki sözleşme tarafı için de daha yüksek operasyonel performans doluluk oranındaki günlük değişimlere işbirlikçi adaptasyon gerektirir.

Eksik sözleşme tasarımı garantisiz sözleşmelerin tipik bir özelliğidir. Bu kapsamda yapılan sözleşmeler farklı kategorilerde daha az veya daha çok koşul maddesi içerir. Örneğin, tipik bir oda tahsis sözleşmesinin kapsamını ödemeler, katalog katkı payları, rehber katkı payları, tek yetkililik imtiyazı (exclusivity), indirimler, teşvikler, satışları durdurma, kesinleşen rezervasyonlar veya değişiklik/iptaller gibi durumlara ilişkin koşul maddeleri oluşturur. İndirimler; çocuk indirimleri, yaşlı indirimleri, uzun süreli konaklama indirimleri, balayı gibi özel konaklamalar için sağlanan indirimler ve early-bird olarak adlandırılan erken rezervasyon indirimleri gibi alt kategorilere sahiptir. Satış teşviklerini komisyonlar (kickback), bonus, gün aksiyonları vb. oluşturur. Sözleşmede yer alan genel bilgiler ise tesisin oda kapasitesi ve yıldız kategorisi, tahsisata konu olan kontenjan miktarı, tur operatörünün menşei, sözleşmenin yapıldığı tarihtir. Bu tür sözleşmelerde t+k zamanda gerçekleşecek konaklamalar için oda fiyatları, kesinleşen rezervasyonlar için bildirim tarihlerini gösteren release periyotlarında, oda tipine göre ayrı ayrı belirtilir. Ancak fiyat bilgisi indirimler ve satış teşvikleri için belirlenen koşulların oluşması durumunda değişiklik gösterir.

Miktar esneklik sözleşmeleri yukarıda bahsedilen opsiyonlu kapasite satışları şeklinde olabileceği gibi serbest satış veya sor/sat biçiminde de olabilir. Serbest satış sözleşmesinde belirlenen kontenjanın tedarikçilerle iletişim halinde kullanımı söz konusu iken sor/sat türündeki bir kontenjan sözleşmesinde tedarikçiler hizmetlerin uygunluğuna ilişkin olarak tur operatörlerine kesintisiz ve tam bilgi vermekle yükümlüdür. Sınırlı konaklama olanağı olan destinasyonlarda genellikle garantili ve garantisiz sözleşme hükümleri taşıyan melez formlar kullanılır. Böylece sözleşmeye konu olan varlıkların bir kısmı için miktar taahhüdünde bulunulurken diğer kısmı için gelecek vadeli kapasite tahsisi yapılır. Ayrıca nispetle küçük pazar payına sahip tur operatörlerinin satılmayan uçak biletlerinden kaynaklanan riski paylaşmak amacıyla havuzlar yaratarak rakipleriyle işbirliğine gittikleri örnekler bulunmaktadır. Charter seferlerinin kullanımı belirli bir sezon, özel bir uçuş veya belirli bir koltuk kapasitesi için opsiyonlu antlaşma yapma olanağı sunarak havayolu taşımacılık hizmetlerinde de daha esnek sözleşme tasarımlarını olanaklı hâle getirmiştir.

Yararlanılan Kaynaklar

Castellani, M. ve Mussoni, M. (2007). An Economic Analysis of Tourism Contracts: Allotment and Free Sale. A. Matias, P. Nijkamp ve P. Neto (Editör), Advances in Modern Tourism Research (51-85). Heidelberg: Physica Verlag; Gürçaylılar-Yenidoğan, T. ve Yenidoğan, A. (2013). Sözleşme Tasarımı: Tur Operatörü-Otel Kontenjan Sözleşmeleri/Contract Design: Tour Operator-Hotel Allotment Contracts, Ege Akademik Bakış, 13 (3): 393-403; Gürçaylılar-Yenidoğan, T., T., Yenidoğan, A. ve Windsperger, J. (2011). Antecedents Of Contractual Completeness: The Case Of Tour Operator-Hotel Allotment Contracts, Procedia-Social and Behavioral Sciences, 24: 1036-1048; Harewood, S. (2008). Coordinating The Tourism Supply Chain Using Bid Prices, Journal of Revenue and Pricing Management, 7 (3): 266-280; Succurro, M. (2008). The Role Of Intermediaries in The Growth Of A Lesser-Developed Region: Some Empirical Evidence From Calabria, Italy, Tourism Economics, 14 (2): 393-407.

Ayrıntılı bilgi için bakınız

Gürçaylılar-Yenidoğan, T. (2017). How To Reduce Coordination Failure in Option-Dated Forward Contracts: The Compensatory Role Of Relational Governance, The Service Industries Journal, 37(9-10): 567-588.