Kayaaltı Mağarası

Doğal ve Kültürel Miras Mağara

Uygarlık döneminin en uzun dönemi olan Paleolitik Çağ’ın, en önemli kültürel kanıtları barınak olarak kullanılan mağaralarla birlikte dönem insanlarının kullandıkları aletler, kaya üstü resimleri ve ayak izi vb. gibi fosil izlerdir. Bilimsel olarak petroglif olarak adlandırılan kaya üstü tasvirleri ve mağara resimleri, yazının olmadığı dönemlerin iletişim araçlarıdır. Aynı zamanda insanlar yaşadıkları dönemlerin, kendi çağlarının bilgilerini kendinden sonraki nesillere bu şekilde aktarmışlardır. Bu resimler, dönem insanlarının kültür ve coğrafyalarını öğrenme ve yorumlama imkânı da vermektedir. Araştırma alanı sınırları içerisindeki Çermik ilçesinin yakınlarındaki Sinek Çayı Kanyon Vadisi'nde de bu petrogliflere rastlanılmıştır.

Alan, Diyarbakır’ın Çermik ilçesinin 36 kilometre kuzeybatısında yer almaktadır. Sinek Çayı’nı oluşturan asıl kaynağın 35–40 metre kadar güneyinde suyun doğu kıyısındadır. Kaya sığınağının kuzeybatı ucu suyun içindedir, bu nedenle alt kısımdaki toprak aşındı ve kalker kayalık parçalanmıştır. Vadi üzerindeki Kayaaltı Mağarası olarak adlandırılan mevkide ilk kez Prof. Dr. Oktay Belli’nin literatüre kazandırdığı MÖ 13 bin yıl öncesine dayanan kaya resimlerinde bir av olayı tasvir edilmiştir. Kaya resimleri ilk olarak Diyarbakır Çevre Gönüllüleri Derneği ve Dicle Üniversitesi Kuş Gözlem Topluluğu’ndan bir araştırma ekibinin çalışmaları sırasında bulunmuştur. Daha sonra Belli tarafından kapsamlı olarak araştırılmıştır. Resimler Kayaaltı sığınağının dışında güneybatı yüzünde yaklaşık olarak 1,6x2,4 metre büyüklüğünde bir alana yapılmıştır. Resimlerin yapıldığı alanda kaya yüzündeki çıkıntıların özenle düzeltildiği görülmektedir. Kaya yüzeyinin doğu kısmı cilalı gibidir bu yüzden en çok resim de bu kesime yapılmıştır. Hayvanların 14 tanesi dağ keçisi, bir tanesi oğlak olarak belirlenmiş, bir tanesinin ise türü kesin olarak belli değilse de kedigillerden bir hayvan türüne ait olduğu sanılmaktadır. Hayvanların arasına 11 tane avcı insan figürü resmedilmiştir. Hayvan figürleri hep soldan sağa doğru yapıldı ancak ok atan insan figürleri her iki yöne doğru da betimlenmiştir Dağ keçilerinin büyüklüğü ve stilleri Palanlı Mağarası ve Tirşin Yaylası’ndaki hayvanlara benzemektedir. Bu yüzden buradaki resimlerin henüz ok ve yayın keşfedilmediği Üst Paleolitik döneme ait olduğu akla gelmektedir. Sağ tarafta oldukça hareketli betimlenen av sahnesinde avcıların kullandıkları ok ve yaydan dolayı bunların da Epipaleolitik’e ait olabileceği düşünmektedir.

Yararlanılan Kaynaklar

Aksu, R. (2019). Diyarbakır ve Çevresinde Kültürel Miras ve Turizm. Ankara: Akademisyen Kitabevi; Belli, O. (2006). Sinek Çayı Kayaaltı Sığınağı Resimleri: On bir Yaylı Avcı Adam, İçinde; M. D. Alparslan (Editör), Türk Eski Çağ Bilimleri Enstitüsü Haberler (ss. 28-30). İstanbul; Doğaner, S. (2014). Türkiye Kültür Turizmi. İstanbul: Doğu Kitapevi.

Ayrıntılı bilgi için bakınız

Aksu, R. (2019). Diyarbakır ve Çevresinde Kültürel Miras ve Turizm. Ankara: Akademisyen Kitabevi.