Diyarbakır’ın Bismil ilçesinin 10 kilometre güneydoğusunda, Yenice Mahallesi’ne bağlı İnardı Mezraa sınırları içinde ve Şeyhan Çayı’nın Dicle Nehri ile birleştiği noktanın hemen doğusunda yer almaktadır. Kuzey yarısı Dicle taşkınları tarafından kısmen tahrip edilmiş gibi gözüken höyüğün güney etekleri, Şeyhan Çayı’nın taşıdığı alüvyon ve çamur tabakasıyla büyük oranda doldu. Doğal tahribatın yanı sıra üzerinde ve yakın çevresinde yapılan tarımsal faaliyetler nedeniyle höyük daima beşeri tabribata maruz kalmış, hatta son yıllarda yok olmak üzeredir. Höyüğün belirlenen boyutları, doğu-batı doğrultusunda yaklaşık 175 metre, kuzey-güney doğrultusunda ise yaklaşık 75 metre ölçülerindedir. Yüksekliği kuzey kesimde dokuz metre olan höyüğün büyüklüğü yaklaşık bir buçuk hektardır.

Diyarbakır Müze Müdürlüğü’nün başkanlığı ve Prof. Dr. Gülriz Kozbe’nin bilimsel sorumluluğu altında Ilısu Barajı ve HES Projesi Etki Alanında Kalan Kültür Varlıklarının Belgelenmesi ve Kurtarılmasına Yönelik Çalışmalar çerçevesinde 2001-2009 yılları arasında yedi sezon boyunca gerçekleştirilen arkeolojik kazılar sonucunda Kavuşan Höyük’teki tabakalanma;

- Kavuşan I: Yakın Çağ İslam Mezarlığı (XIX. yüzyıl sonu-XX. yüzyıl),

- Kavuşan II: Ortaçağ (XII. – XIV. yüzyıl),

- ARA (Kültürel Boşluk),

- Kavuşan III: Hellenistik dönem (MÖ IV. yüzyıl son çeyreği- MÖ III. yüzyıl),

- Kavuşan IV: Post-Assur dönemi (Geç Demir Çağ: MÖ VII. yüzyıl sonu – MÖ IV. yüzyıl son çeyreği),

- Kavuşan V: Yeni Assur dönemi (MÖ IX. yüzyıl – MÖ VII. yüzyıl sonu),

- Kavuşan VI: Erken Demir Çağ (MÖ XI. – IX. yüzyıl),

- Kavuşan VII: Mitanni-Orta Assur dönemi (Geç Tunç Çağ: MÖ XIV. -XI. yüzyıl),

- Kavuşan VIII: Orta Tunç Çağ (MÖ üçüncü binyıl sonu /ikinci binyıl ilk yarı),

- Kavuşan IX: Erken Tunç Çağ sonu (MÖ 2200’ler) şeklinde belirlendi.

Kavuşan’daki Yeni Assur yerleşimi (Kavuşan V), höyüğün genelinde takip edilen en önemli yerleşme katlarından biri olduğu kadar, çok çeşitlilik gösteren kap biçimleriyle bu dönem çanak çömlek repertuarını bölgede en geniş şekliyle veren yerleşimlerden biri olarak da karşımıza çıkmaktadır. Dicle kıyısındaki konumu nedeniyle MÖ üçüncü bin yıldan beri yerleşim gören Kavuşan Höyük, Yeni Assur Dönemi boyunca tahıl, üzüm ve şarap gibi ürünleri depolayarak nehir üzerinden güneye Assur’un ana vatanı Kuzey Mezopotamya’ya aktaran nehir taşımacılığının küçük, ama önemli bir parçası olmuştur. İnhumasyon gömü (basit toprak gömü), kremasyon (yakarak gömü), çömlek içi gömü ve kerpiç sanduka şeklinde dört farklı ölü gömme tekniğinin kullanıldığı Yeni Assur dönemi gömüleri, Kavuşan Höyük’ün en önemli buluntu grubunu oluşturmaktadır. Söz konusu gömüler, Yukarı Dicle bölgesi Yeni Assur dönemi ölü gömme geleneklerini anlamamız adına büyük önem taşımaktadırlar.

Kavuşan Höyük’ün yerleşim silsilesinde öne çıkan bir başka yerleşim katı (Kavuşan VIII), Orta Tunç Çağı’na karşılık gelen, bir başka deyişle, MÖ ikinci binyılın ilk yarısına tarihlendirilen dönemdir. Kavuşan Höyük’te Orta Tunç Çağ tabakalaşması, üç mimari katman şeklinde belirlenmiştir: Birinci mimari katman: (MÖ XVIII. – XVII. yüzyıl); ikinci mimari katman: (MÖ XIX.-XVIII. yüzyıl) ve üçüncü mimari katman: (MÖ XX.-XIX yüzyıl) Özellikle Koyu Renk Ağız Kenarlı Portakal Renkli Çanaklar, Kızıl-Kahve Boya Astarlı Çanak Çömlekler, Gri Jezire Seramikleri ve Pişirme Kapları olarak adlandırılan seramik gruplarının bir arada ele geçmesi, Yukarı Dicle Vadisi’nin bu dönemi için tipik görüntüdür. Bir depolama mekanı da içeren, ciddi yangın geçirmiş iki katlı bir yapının da bu yerleşim katında açığa çıkarılması, höyüğün çevresinde günümüzde de hala mevcut olan yüzlerce dönümlük, bereketli tarım arazileri ile birlikte dikkate alındığında Kavuşan Höyük’ün o dönemdeki depolama ve dağıtım açısından taşıdığı işlevini gözler önüne sermektedir.

Kavuşan Höyük’de yaklaşık -5,45m seviyesinde ana toprağa ulaşılması ile 2009 yılında kazı çalışmalarına son verilerek 2010-2012 kazı sezonlarında malzemelerin değerlendirildiği ofis ve kazı deposu çalışmaları yapılmıştır. Kazılarda ortaya çıkartılan eserler, bugün Diyarbakır ve Hasankeyf Müzeleri’nde sergilenmektedir.