Kadılar Türbesi

Doğal ve Kültürel Miras Türbe

Amasya’da, eskiden Recep, günümüzdeki adı Gökmedrese olan mahallededir. Türbenin kuzeyinde Torumtay Sokak ile hemen karşısında Hâlifet Gazî Türbesi, doğusunda dış duvarına bitişik bir mesken, güneyinde Şadgeldi Paşa Türbesi, batısında Hâlifet Gazî Mezarlığı bulunmaktadır. Türbenin kuzeydoğusunda ve hemen bitişiğinde, cephesi Torumtay Sokak’a dönük olan Kadılar Çeşmesi vardır.

Türbe, devlet adamlarının ve âlimlerin defnedildiği mezarların üzerine yapılan yapılardır. Kadılar Türbesi’nde ise Amasyalı bir kadı ailesi metfundur. Türbedeki sandukaların birinin üzerinde İmad kelimesi geçmesinden ve türbenin bitişiğindeki çeşmenin banisinin Mehmed bin İmad olmasından dolayı türbede metfun olanların bu aileden oldukları belirtilmektedir. Yapı XIII. yüzyılın başlarından başlayarak XIV. yüzyılın başlarına kadar devamlı gelişme gösteren XIV. yüzyıldan sonra yalınlaşmaya, çeşitlenmeye yönelen türbelerin eyvanının bütünüyle dışarı açıldığı türbe tipindedir. Aynı zamanda eyvanın açıldığı ana cephesi yalın ve anıtsal olmayan biçimde olup XIV. yüzyılın son çeyreğine ait olan yalın bir örneği temsil etmektedir.

Kadılar Türbesi’nde bani, inşa ve tamir kitabesi bulunmadığından, yapının banisi ile yapım tarihi kesin olarak bilinmemektedir. Türbede metfun olanların sandukalarındaki tarihlerden en erken tarihli olanlar dikkate alınarak türbenin 1369 ile 1375 yılları arasında yapıldığı belirtilmektedir. Ayrıca türbede metfun olan kadı ailesinin Eretna Beyliği döneminde, 1362’de Amasya Emiri olan ve daha sonra bağımsız bir beylik kuran Hacı Şadgeldi Paşa’nın beyliği zamanında yaşadıklarından, türbenin XIV. yüzyılın son çeyreğinde inşa edildiği kuvvetli bir görüştür. Banisinin ise çeşmenin banisi ile aynı kişiler olduğu düşünülmektedir.

Kuzey güney yönünde uzunlamasına dikdörtgen taban alanında olan yapının döşemesi topraktır. İçerisinde etrafı dikdörtgen formlu kesme taşlarla çevrili olan sandukalarıyla mezar taşları bulunmayan dört kabir ile iki tane çocuk sandukası vardır. Kaideleri üzerinde olmayan sandukalar ile mezar taşları Amasya Müzesinde’dir. Amasya tarihinde Abdi-Zade Hüseyin Hüsameddin kabirlerin, Kadı Pir Nizammeddin Mahmud, Kadı Pir Şemseddin Mehmed, Kedağra (Vezirköprü) Kadısı Şemseddin Mehmed, ve Konya Kadısı İzzeddin Mehmed Çelebi’ye ait olduğunu belirtmektedir. İ. Hakkı Uzunçarşılı da kitabeler adlı eserinde, türbede kadı ailesine ait yedi adet mermer sandukanın bulunduğunu ve küçük sandukanın Seyfeddin Sungur’a ait olduğunu ifade etmektedir.

Özgün halinde tonozla örtülü olan türbenin kapısı olamadığından giriş eyvan açıklığından yapılıyordu. Türbenin eyvanlı kuzey yüzü yapıyı örten hafif şişkin sivri beşik tonozun dışarıya açılmasından oluşan kemerli bir açıklık biçimindedir. Yapının bu cephesinde düzgün kesme taş ve devşirme malzeme kullanılmıştır. Özgün halinde güney duvarında yuvarlak kemerli, küçük iki mazgal pencere, batı duvarında bir pencere bulunan yapı, süslemesizdir. Beden duvarlarında kaba yonu moloz taş malzeme ve harç kullanılarak, iç mekânı ise düzenli taş sıralarıyla örülerek inşa edilmiştir. Türbe, Amasya türbeleri içerisinde eyvanlı olarak yapılan iki türbeden biridir.

Kadılar Türbesi, 2007 yılında Vakıflar Genel Müdürlüğü tarafından restore ettirilmiştir. Bu esnada kuzey cephesinde yer alan ve yıkılan eyvan kemeri ile alınlık kısmı yenilenmiştir. Günümüzde, restore edilmesine rağmen türbe oldukça harap bakımsız ve kendi haline terk edilmiştir. Eyvanın önü de demir parmaklıkla yarıya kadar kapatılmıştır. Türbeye giriş ise doğu cephesinde bulunan meskenin bahçesinden geçilerek aynı cephede açılan küçük bir kapıdan yapılmaktadır.

Yararlanılan Kaynaklar

Abî-Zâde, H. H. (2007). Amasya Tarihi (Yayına Hazırlayan: M. Aydın ve G. Aydın). Ankara: Amasya Belediyesi Kültür Yayınları; Amasya Valiliği. (2007). Amasya Kültür Envanteri. Ankara: Uyum Ajans; Doğanbaş, M. (2018). Amasya Türbeleri. Amasya: Amasya Belediyesi Kültür Yayınları; Şen, A. (2019). Amasya Şehir Merkezindeki Dini Ziyaret Yerleri (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Çorum: Hitit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Felsefe ve Din Bilimleri Anabilim Dalı; Vakıflar Genel Müdürlüğü. (1983). Türkiye’de Vakıf Abideler ve Eski Eserler. Ankara: Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları.

Ayrıntılı bilgi için bakınız

Gediz, U. (1994). Amasya’nın Türk Devri Şehir Dokusu ve Yapıların Analiz ve Değerlendirmesi (Yayımlanmamış doktora tezi). Ankara: Gazi Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü; Uzunçarşılı, İ. H. (1927). Kitabeler. İstanbul: Milli Matbaa.