Diyarbakır çevresinde yer alan önemli bir arkeolojik miras alanı da Ergani yöresidir. Ergani yöresinin prehistorik araştırmalar açısından özel bir önemi vardır. Prehistorya araştırmaları, yörenin dokuz bin yıl önce yerleşilen bir mekân olduğunu ortaya çıkarmıştır. Bu alanda yer alan Hilar Mağaraları’nda da Kalkolitik, Bakır ve Tunç Çağı dönemlerine ait yerleşme tabakaları saptanmıştır. Hilar Mağaraları, Diyarbakır kent merkezinin kuzeybatısı, Ergani ilçesinin güneybatısında yer alan Hilar Köyü’nün doğusunda bulunmaktadır. Ergani ilçesinin Geyik Tren İstasyonu ile Hilar (yeni adıyla Sesverenpınar) Köyü arasındaki Ergani Ovası’nda yer almaktadır. Mağaraların ilçeye uzaklığı yaklaşık yedi kilometredir. Bu mağaralar bilimsel literatürde kaya sığınakları olarak geçmesine rağmen kamuoyu tarafından Hilar Mağaraları adıyla bilinmektedir. Bu mağaralardan bazıları barınak haline getirilmiştir ve Anadolu yerleşme tarihi boyunca sürekli kullanılmıştır. Özellikle Sesverenpınar Köyü’ndeki Hilar (Çayönü) Mağaraları ile Zilan Köyü yakınlarındaki mağaralarda yapılan araştırmalara göre bu alanın yaklaşık dokuz bin yıllık bir geçmişe sahip olduğu ve Anadolu’nun ilk yerleşme alanlarından biri olduğu belirtilmektedir. Günümüzde bu alanların bazıları hayvan barınağı ve samanlık olarak halen kullanılmaktadır. Küçük çaptaki doğal mağaralar daha çok, Sesverenpınar Köyü, Kızılca Köyü'nün yakınları ile İncebel Dağı’nın kuzey eteklerinde yoğunluk kazanmaktadır. Bahsi geçen alan aynı zamanda Çayönü yerleşmesine çok yakın bir mevkide bulunmaktadır. Uzak mesafedeki Han Mağarası ile Hilar Kayalıkları üzerinden kuş uçuşu yaklaşık 500 metre mesafe bulunmaktadır. Dolayısıyla bu mağara ya da kayalıklar incelenirken Çayönü Höyüğü’yle birlikte düşünülmesi daha gerçekçi çıkarımlarda bulunulmasına imkân sağlayacaktır. Hilar Kayalıkları’nı merkeze alarak çizilecek 300 metre yarıçaplı bir dairesel alanda bulunan birçok kaya mezarı ve buluntu yeri buna kanıt olarak gösterilmektedir.

Hilar Kayalıkları ya da Mağaraları barındırdığı birçok kaya sığınağı ile Demir Çağı insanlarının iskân için ilgisini çekmektedir. Anadolu’nun günümüze göre daha nemli ve serin iklim koşullarına sahip olduğu bu dönemde kapalı havzalar pluviyal göllerle kaplıdır. İlk insanlar, Göller Yöresi, İç Anadolu, Doğu ve Güneydoğu Anadolu’da Pleistosen’e ait pluviyal göllere yakın mağara ve kaya sığınaklarında yaşamış, beslenmiştir. Çayönü Höyüğü ve Hilar Kayalıkları da aynı kapsamda değerlendirilmektedir. Yapılan jeomorfolojik araştırmalar sonucunda Pleistosen döneminde Ergani Ovası’nın ortasında bir gölün var olduğu bildirilmektedir. Gölün sınırları ile buluntu yerlerinin konumu arasındaki ilişki bilinmemektedir. Bölgenin hammadde açısından da zengin olduğu Çermik ve Ergani ilçelerinde çakmaktaşı yataklarının varlığından anlaşılmaktadır. Bu prehistorik yaşam alanı yakın çevresinde çok sayıda benzer kaya sığınakları bulundu ve literatüre eklendi. Mağara ve sığınaklar Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından hazırlanan Tescilli Arkeolojik Sit Alanları Listesi’nde ve Diyarbakır Kültür Envanteri’nde yer almaktadır. Diyarbakır Arkeoloji Müzesi’nden alınan bilgilere göre Hilar Mağaraları Paleolitik dönemden itibaren yerleşime sahne oldu, Roma döneminde de MS I. ve V. yüzyıllar arasında yerleşim devam etti. Osmanlı dönemine kadar farklı işlevlerde kullanılmıştır.