Diyarbakır kent merkezinde Gazi Caddesi’nde bulunan ve günümüze kalabilen ve Diyarbakır’da Deliller Hanı’ndan sonra ikinci büyük handır. Karşısında bir meydan ve bu meydanın karşısında Ulucamii ve Mesudiye Medresesi vardır. Giriş, doğu ve güney kapılarında, hanın ne zaman ve kim tarafından yaptırıldığını anlatan üç kitabe bulunmaktadır. Güney kapısında 1574, ana caddeye bakan Batı kapısında 1575 yılına ait iki yazıt görülmektedir. Batı yazıtındaki bilgide buranın büyüklerin cismani varlıklarıyla onur vermeleri ve kalabilmeleri için yapıldığı belirtilmektedir.

Hasan Paşa Hanı, Osmanlı Devleti’nin önemli paşalarından Sokullu Mehmet Paşa’nın oğlu olan ve Diyar Bekir Valisi olarak atanan Vezirzade Hasan Paşa tarafından 1572-1575 yılları arasında yaptırılmıştır. Fakat Vali Hasan Paşa’nın adını taşıyan bu hanı bitirtmeye ne yazık ki zamanı yetmememiştir. Çünkü Vali Hasan Paşa bu hanı yaptırırken tayini çıktığı için Özdemiroğlu Osman Paşa’nın desteğiyle tamamlanmıştır. Ama Kuyumcular Çarşısı’nı Hasan Paşa ivedilikle yaptırdı. Ayrıca Ahmet Usta, diğer kutsal yerler yanında Ravza-i Mutahhare’de bulunan kapı ve sandukalar ile avizeleri yaptırmıştır.

Mimari planı dikdörtgen şeklinde, avlulu, iki katlıdır ve duvarlarında iki renkli taş sıralar yatay olarak kullanılarak ve yapıyı uzun göstermektedir. Eyvana merdivenle inilmekte ve burada ahırlara inen kapılar bulunmaktadır. Avluya açılan batı ve doğu eyvanın sağ ve solunda üst kata doğru merdivenler bulunmaktadır. Üst katta revaklar ve revaklar arasında odalar vardır. Han’da bodrum, avlulu bölüm ve üst kat bulunmaktadır. Köşe odalarında iki bölümlü oda mimarisi görülmektedir. Bazalt taşından yapılan Han’ın zemin kat odaları tonozla örtülüdür. Birinci katta beşik tonozlu revaklar, üç ana girişe rastlayan yerlerde kesintiye uğramaktadır. Birinci katında ve Batı tarafında yer alan dükkânlarda sivri teğet kemerli pencereler bulunmaktadır. Süslü sütuncelerin iki tarafındaki pencereler lale motifli, birbirine geçmiş siyah ve beyaz taşların oluşturduğu basık bir kemerle tamamlanmaktadır. 2005 yılındaki onarımdan önce Han’da avluya bakan dükkânların bazılarında halı, kırtasiye, gümüş ve el imali süs eşyaları satan dükkânlar ve anahtarcı vardı. 1940’li yıllarda Demirciler, 1950’lerde Kasaplar ve Sebzeciler Çarşısı iken, Kuyumcular Çarşısı büyük bir yangınla yok olmuştur.

Han için Evliya Çelebi “Kale gibi gayet metin ve müstahkem” demektedir. 1612 yılında Diyarbakır’a gelen Polonyalı Simeon seyahatnamesinde Han’da “Çok sayıda oda ve 500 beygiri barındırabilen yeraltında iki büyük ahırının bulunduğu”nu belirtmektedir. Portekizli Seyyah Tareiori, 150’li yıllarda Diyarbakır’a geldiğinde, “Bu yörelerde her türlü meyve ağacının yetiştiği geniş bahçeler bulunuyor. Yiyeceğin bol olduğu bu verimli bölgede buğday, arpa, et, meyvelerin başta gelen ürünler var, kısrak ve at yetiştiriciliği yapılıyor.” sözleriyle Han’ı betimlemektedir.

Vakıflar Genel Müdürlüğü tarafından koruma altına alınan ve 2005-2008 yılları arasında onarılan Han’ın, yazılı kaynaklarda bir avlu etrafında revaklar arkasına sıralanmış hacimlerden oluşan iki katlı bir eser olduğu ve asıl giriş kapısının batı cephesinde bulunduğu ve zemin katta ticari faaliyetler için kısımların yapıldığı belirtilmektedir. Bu onarımlarla Han, yerli ve yabancı turizm faaliyetleri kapsamında alışveriş mekânı oldu, zemin katta revak sütunları arası demir parmaklık veya duvarlarla örtülerek dükkânlara ek alan kazandırılmıştır.

Bölgede yoğun yaya ve araç trafiğinden dolayı Han’ın konaklama hizmetine son verilerek sadece ticari faaliyetler sürdürülmüştür. Günümüzde Han, tahtacılar ve kürsü yapan ustalar tarafından kullanılmakta ve turizm işletmeleri, kafeler, kapalı restoran ve kitabevleri, Kuyumcular Çarşısı ve marangoz atölyeleri bulunmaktadır. Gazi Caddesi’nin yol kotunun yıllar içinde yükseltilmesiyle Han’ın giriş kapıları yol kotunun altında kalmıştır.