Ordu iline bağlı Fatsa, Karadeniz kıyısında, kıyı şeridinden Canik Dağları eteklerine doğru yükselen topoğrafyası, tarihsel katmanları ve çok sektörlü ekonomisiyle orta ve doğu Karadeniz’in önemli alt-bölgesel merkezlerinden biridir. İlçe merkezi, Samsun–Ordu Karadeniz Sahil Yolu üzerindeki konumu sayesinde Ordu kent çekirdeği ile Ünye arasında lojistik ve ticari bir kavşak işlevi görür; Ordu’ya karayoluyla yaklaşık 55 kilometre, Samsun’a 115 kilometre uzaklıktadır ve D010 sahil aksının sağladığı erişilebilirlikle gündüz nüfusu çevre ilçelerin hizmet talebiyle belirgin biçimde artar. 31 Aralık 2024 ADNKS sonuçlarına göre Fatsa’nın nüfusu 128.359’dur; bu büyüklük, ilçeyi Ordu’nun en kalabalık yerleşmelerinden biri hâline getirirken idari sınırlar içinde kentsel yerleşim, kıyı mahalleleri ve kırsal-donanımlı hinterland arasında dengelenmiş bir yerleşim dokusu ortaya koyar. İklim tipik denizel karakterdedir: yıllık ortalama sıcaklık orta-yumuşak, yıllık yağış yaklaşık 1.000 mm düzeyindedir; sahil şeridinde kar yağışları kısa süreli görülürken iç kesimlerde yağış ve heyelan duyarlılığı daha yüksektir. Doğu–batı doğrultusunda uzanan kıyı boyunca Elekçi ve Bolaman dereleri denize dökülür; iç kesimdeki heyelan kökenli Gaga Gölü (özel statüyle korunan doğal sit) ve kıyıda Bolaman yarımadasındaki kale–konak bütünü ilçenin ayırt edici doğal–kültürel varlıklarıdır.

Fatsa’nın tarihi, Karadeniz’in antikçağ dünyasına eklemlenen Helenistik ve Roma–Bizans dönemleriyle başat bir süreklilik gösterir. İlçe merkezinin güneyindeki Cıngırt kayalık alanında saptanan kaya mezarları, nişler ve seramik buluntular bölgenin MÖ II. – I. yüzyıllardaki yerleşim ve gözetleme işlevine işaret eder; Pontos Krallığı ve devamındaki Roma–Bizans idari evrelerinde kıyı hattı boyunca ticaret odaklarının geliştiği anlaşılmaktadır. Osmanlı döneminde Canik sancağı içinde liman–pazar kasabası kimliği belirginleşen Fatsa’da belediye örgütlenmesi 1878’de kurulmuş, Cumhuriyet’le birlikte kaza statüsü ve merkezilik rolü güçlenmiştir. Yakın dönem kentsel tarihi içinde Ekim 1979–Temmuz 1980 arasında Fikri Sönmez’in bağımsız belediye başkanlığı ile anılan yerel-yönetişim deneyi, Türkiye belediyecilik literatüründe tartışılan bir dönem olarak kayda geçmiştir.

Demografik yapı, kıyı kuşağında hizmetler ve sanayi sektörlerinin çekim gücüyle genç-çalışabilir yaş gruplarının ağırlıkta olduğu, kırsal kesimde ise tarım ve hayvancılıkla ilişkili nüfusun sürdüğü bir örüntü sergiler. Eğitim ve sağlık altyapısı Ordu Üniversitesi’nin Fatsa Deniz Bilimleri Fakültesi ile Fatsa Meslek Yüksekokulu gibi birimlerin ilçede konuşlanması sayesinde yükseköğretim bileşeni kazanmış; kamu sağlığı tarafında 2016’da hizmete alınan 300 yatak kapasiteli Fatsa Devlet Hastanesi ve alt birimleri, alt-bölgesel ölçekte erişim sunar.

Ekonomide tarımsal üretim, sanayi ve hizmetler birlikte belirleyicidir. Kırsal alan kullanımında fındık mutlak baskın üründür: Çiftçi Kayıt Sistemi’ne göre tarım alanlarının yaklaşık üçte ikisinden fazlası (yaklaşık 270 bin dekar) fındık bahçesidir; 14 bini aşkın çiftçi ailesinin ana geçim kaynağı fındıktır. Fındık yanında kivi, ceviz ve sınırlı alanlarda tahıllar–sebzeler yetiştirilir; kivi üretiminin verimlilik açısından öne çıktığı görülür. İlçe, arıcılıkta da il ölçeğinde üst sıralardadır; 30 bini aşkın kovan varlığı ve yıllık bin tonun üzerindeki bal üretimi, kıyı–iç kesim flora çeşitliliğiyle desteklenir. Kanatlı hayvancılık (etlik ve yumurtacı) ve küçükbaş varlığı kırsal gelir sepetini genişletir; iç ve kıyı sularındaki balıkçılık ile kıyıdaki küçük ölçekli su ürünleri faaliyetleri gıda sanayisini besler.

Sanayi yapılanması Fatsa Organize Sanayi Bölgesi (OSB) etrafında yoğunlaşmıştır. 1990’lardan itibaren tekstil–hazır giyim, gıda, ağaç–mobilya ve mineral bazlı üretim kollarında uzmanlaşma gelişmiş; 2023–2024 döneminde OSB’de fabrika sayısı 40–50 bandına, istihdam ise sekiz - dokuz bin düzeyine ulaşmıştır. İlave genişleme sahalarıyla OSB’nin orta vadede 15 bin kişilik istihdama erişmesi öngörülürken, OSB dışındaki iki küçük sanayi sitesinde de iki bini aşkın istihdam mevcuttur. Son yıllarda ihracat hacmindeki artışta “diğer metalik olmayan mineral ürünler” ile ağaç ürünleri, tekstil ve gıda alt kalemleri öne çıkmaktadır. Bu sanayi profili, Fatsa’yı yalnızca kıyı ekseninde değil, iç havzanın da üretim–istihdam merkezi hâline getirmiştir.

Turizm, ilçede “doğa ve kültür” ekseninde gelişir. Bolaman’da Bizans dönemine tarihlenen kale kalıntıları üzerine XVIII. yüzyılda inşa edilen ahşap Hazinedaroğlu Konağı, restorasyon ve işlevlendirme çalışmalarıyla kent müzesine dönüştürülmektedir; kale–konak bütünü, yarımadanın topoğrafyası ve deniz manzarasıyla birlikte kıyı kültürel peyzajının simgesidir. Fatsa–Aybastı yolu üzerindeki heyelan kökenli Gaga Gölü, birinci ve üçüncü derece doğal sit statüsü, küçük adacığı ve çevre düzenlemeleriyle rekreasyonel bir çekim noktasıdır. Uzunkum Plajı ve Yalıköy kıyı bandı yaz döneminde deniz turizmine elverişli alanlar sunar; Çınar Festivali gibi yerel etkinlikler kentin kültürel görünürlüğünü artırır. Kıyıdaki yürüyüş yolları ve mesire alanları, iç kesimde Kabakdağı ve çevre yaylalar günübirlik–kısa konaklamalı doğa deneyimleri üretir.

Konaklama ve yeme-içme olanakları bakımından Fatsa, bölgesel ölçekli turizm hareketliliğini destekleyecek çeşitlilikte tesislere sahiptir. İlçede Kültür ve Turizm Bakanlığı belgeli otel sayısı sınırlı olmakla birlikte belediye belgeli otel, apart ve pansiyonlarla toplamda 20’nin üzerinde konaklama işletmesi faaliyet göstermektedir. Bu tesisler çoğunlukla şehir merkezinde ve kıyı bandında (Uzunkum, Yalıköy, Bolaman çevresi) yoğunlaşmış olup 2023 yılı itibarıyla toplam yatak kapasitesi 1.000’i aşmaktadır. İlçe merkezindeki orta ölçekli oteller iş ve sağlık amaçlı seyahatlere hizmet verirken; sahil hattındaki apart ve pansiyonlar yaz döneminde iç turizme dönük kısa süreli konaklamaları karşılamaktadır. Yeme-içme işletmeleri ise yerel gastronomi ile kıyı mutfağını harmanlayan bir profil çizer: fındık ve bal temelli tatlılar, Karadeniz’e özgü mısır ekmeği ve pancar çorbası gibi ürünler; ayrıca hamsi, mezgit, istavrit gibi mevsimlik balıkların sunulduğu balık lokantaları öne çıkar. Kıyı boyunca yer alan çay bahçeleri ve aile işletmesi restoranlar, yaz aylarında hem yerel halkın hem de ziyaretçilerin yoğun ilgisini çekmektedir. Gastronomi festivalleri ve belediye destekli tanıtım faaliyetleri, Fatsa mutfağını bölgesel bir cazibe unsuru olarak öne çıkarmaktadır.

Ulaşım–erişilebilirlik boyutunda Fatsa, Karadeniz Sahil Yolu üzerindeki merkezi konumunun yanı sıra Ordu–Giresun Havalimanı’na yaklaşık 60 kilometre mesafede bulunur; bu sayede iç hat hava bağlantılarıyla ulusal ölçekte erişim güçlenmiştir. İlçe içi ve çevre ilçelere yönelik düzenli minibüs–otobüs hatları, Fatsa’nın Ulaşım Merkezi rolünü pekiştirir.

Kültür–toplum yaşamı yerel kimliği besleyen çok katmanlı bir mirasa yaslanır. Kıyıdaki eski iskele–pazar odakları, Anadolu–Kafkas göç dinamikleriyle şekillenen köy dokuları ve ahşap sivil mimari öğeleri (ör. Bolaman–Kabakdağı çevresi) güncel koruma–yaşatma girişimlerinin odağındadır. İlçede tescilli kültür varlıklarının sayısı Ordu ölçeğinde dikkat çekicidir; belediye ve il–ilçe kültür birimleri envanterleme, restorasyon ve tanıtım etkinliklerini artırmaktadır. Geleneksel mutfak ve kıyı ekonomisinin ürünleri (fındık temelli tatlar, mısır ekmeği, bal–süt ürünleri; mevsimlik hamsi–mezgit vb.) yerel gastronomiyi tanımlar.

Sonuç olarak Fatsa, kıyı–iç kesim etkileşimini üzerine alan, fındığa dayalı tarımsal üretimi sanayi ve hizmetlerle çeşitlendiren, kültürel mirasını kıyı peyzajıyla bütünleştirerek turizmde kimlikli ürünler geliştiren bir Karadeniz ilçesidir. Demografik ölçeği, OSB odaklı üretim dinamikleri, üniversite birimleri ve sağlık–eğitim altyapısı ile Ordu ili içinde orta ölçekli bir çekim merkezi işlevini sürdürmekte; doğal risklere (heyelan, taşkın) duyarlı planlama gereksinimini de güncel gündeminde tutmaktadır.