Eroslu Lahit (Side)

Doğal ve Kültürel Miras Lahit

Antalya'nın Manavgat ilçesine bağlı Side Mahallesi'nde, Side Antik Kenti’ndeki antik bir hamam binası (Agora Hamamı) içinde üç numaralı salonda (Caldarium) sergilenmektedir. Side Antik Kenti'nde 1951-1952 yılları arasında yürütülen Doğu Mausoleion kazısı sırasında bir anıt mezar içinde bulunan lahit, MS 160-170 yıllarına tarihlendirilmektedir. Her yönünde Erosların tasvir edildiği önemli lahitler arasında gösterilmektedir (Görsel 1). 

Söz konusu lahdin tekne ölçülerine bakıldığında yüksekliği 0,89 metre, uzunluğu 2,19 metre ve genişliği 1,08 metredir. Kapak ölçüleri ise yüksekliği 0,51 metre, uzunluğu 2,15 metre ve genişliği 1,16 metredir. İnce kristalli beyaz mermerden yapılmıştır. Kaide bölümündeki bezemelere aşağıdan yukarıya doğru bakıldığında: plinthos, palmet dizisi, meander bandı yer almaktadır. Üst bölümdeki pervaz bezemesinde ise düz bir silme, yumurta-ok dizisi ve düz silme ile sonlanır. Köşelerde Nike’ler tarafından sınırlandırılan friz içerisinde Eros’ların komosu betimlenmiştir. Nike’ler cepheden ve ayakta tasvir edilmiştir. Kaide üzerine basan zafer tanrıçaları bir göğsü açıkta bırakan bol kıvrımlı elbise giyerler. Bacaklarının biri daha ileridedir ve bacağın üzerinde derin bir yırtmaç bulunur. Bir kollarını omuza paralel uzatmış, dirsekten bükerek ellerinde bir meşe çelengi ile havaya kaldırmışlardır. Diğer ellerinde ise palmiye dalı vardır. Saçlar, ortadan ikiye ayrılmış, kabarık bukleli üstte topuz içine sokulmuş olarak verilmiştir. Birbirlerinin tersi olarak yerleştirilmiş Nike’lerin kanatları kısa tüyler birbirinin üstüne binen yuvarlaklar, uzun tüyler ise paralel çizgilerle gösterilmiştir. Lahdin ön yüzü, figürlerin diğer taraftakilere oranla daha yüksek kabartma olmasından hareketle belirlenmiştir. Nike’lerin sınırlandırdığı alanda tüm figürlerin ayakta olduğu 5 Eros figürü yer alır. Soldan sağa doğru hareket eden Eros profilden gösterilmiştir. Kollarını iki yana açmış figür, içkinin ve dolayısıyla sarhoşluğun getirdiği zevk ile sanki dans eder biçimde verilmiştir. Kollarının biri yukarıda biri aşağıdadır ve bir çelenk omuzlarının ve kollarının üzerine dolanmıştır. Sağ eliyle çelengi tutar, sol elinde ise meşale yer alır. Sol omzunda manto vardır. 

Lahdin birinci kısa yüzünde, ikinci. uzun yüzde olduğu gibi birbirine dayanmış iki Eros bulunmaktadır. Bu grupta soldakinin elinde bir asa vardır ve ikonografi açısından benzerdir. Figür on iki nebris giymekte olup, figür on üç ise tamamen çıplak olarak tasvir edilmiştir. Diğer kısa yüzde ise ön yüzde benzeri olan ikili bir grup yer alır. Önündeki sarhoş Eros’u taşıyan, bir başka Eros şeklinde verilmiştir. İki grup birbirinin neredeyse aynısıdır. Sarhoş olan Eros’un atribüsü, figürlerin duruşu, saç tipi, öndekinin kanatsız olması, üslup özellikleri aynı ustayı ya da bir ustanın denetliği bir işçi grubunu işaret etmektedir. 

Lahdin kapağı ise akroterli beşik çatı biçiminde bir kapakla örtülmüştür. Akroterler, palmet bezemeli olup, asma filizleriyle tarafından birleştirilmiştir. Kapak, beş tegulae, dört imbrikes, aslan başı şeklinde antefikslerle süslüdür. Geison ve kapağın kaidesi palmet dizisi ile bezenmiştir. Kapağın uzun kenarını da bir palmet dizisi dolanır. Bir alınlıkta Gorgo başı, diğerinde ise kalkan motifi mevcuttur. Kapağın kısa yüzlerinde bir, uzun yüzlerinde iki kaldırma çıkıntısı bulunur. Lahit, iyi ve detaylı bir işçiliğe sahiptir. Kas işçiliği başarılıdır; vücutlar basık, ancak oranlıdır. Figürlerin üst pervaza taştığı görülmektedir. Atribülerin ince detayları dahi belirtilmiştir. Friz, köşelerde Nike’lerce sınırlandırılmış ve kapalı bir kompozisyon oluşturulmuştur. Bu kompozisyon içinde 15 Eros figürü tüm ikonografileriyle tasvir edilmiştir. Kapalı bir örgü olmasına rağmen aslında takip edilebilir açık bir anlatım vardır. Dört yüzdeki figürler aynı alayda hareket ediyor gibi bir hava yaratılmıştır. Ancak figür gruplarının tekrarı anlatımı durağanlaştırmıştır. Yine de bu durum, aynı friz içinde yer alan figürlerin farklı yönlere hareketi, atribülerinin çeşitliliği, kollarının hareketleriyle durağanlığı aşıp, kontrastın başarılı bir şekilde verilmesi ile aşılmıştır. Aynı zamanda gölge-ışık oyunu, alçak kabartma yüksek kabartma karşıtlığı gibi önemli noktalar da atlanmamıştır. Figürlerin ifadeleri çok başarılı yansıtılmıştır. Natüralist bir tarz yansıtan sarhoşluğun verdiği keyif hali, zevk, kendinden geçme, mutluluk gibi ifadeler lahdin dört yanındaki figürlerde görülür. Lahitteki Eros tasvirleri, Roma İmparatorluk Dönemi'nde geniş bir alana yayılan Dionysos mitleri ve ölümden sonra başka bir dünyada yaşama umutlarıyla ilişkilidir.

Yararlanılan Kaynaklar

Bielefeld, D. (1995). Zur Ikonographie Attischer Sarkophage mit ErotenWeinlese-Darstellungen, AM, 102: 397-404; Kranz, P. (1993). Zur Ikonographie Stadtrömischer Eroten-KomosSarkophage. (Editör) G. Koch. İçinde; Graberkunst Der römischen Kaiserzeit (ss. 99-106). Mainz, Philipp von Zabern; Mansel, A. M. (1960). Side’de İki Mezar Anıtı, Belleten, S. 95: 421-440; Rodenwaldt, G. (1933). Sarcophagi From Xantos, JHS, 53/2: 181-213; Soslu, A. (2024). Akhilleus Lahdi (Mersin), İçinde, Kozak, N. (Editör), Online Türkiye Turizm Ansiklopedisi, https://turkiyeturizmansiklopedisi.com/kaman-kalehoyuk-arkeoloji-muzesi--3819 (Erişim tarihi: 02.04.2024); Soslu, A. (2024). Sidamara Lahdi, İçinde, Kozak, N. (Editör), Online Türkiye Turizm Ansiklopedisi, https://turkiyeturizmansiklopedisi.com/kaman-kalehoyuk-arkeoloji-muzesi--3819 (Erişim tarihi: 02.04.2024); Waelkens, M. (1982). Dokimeion. Die Werkstatt Der Repräsentativen Kleinasiatischen Sarkophage. Chronologie Und Typologie Ihrer Produktion, Berlin, Gebr. Mann.

Ayrıntılı bilgi için bakınız

Turak, Ö. (2011). Roma Dönemi Pamphylia Lahitleri ve Atölye Sorunu. (Yayınlanmamış Doktora Tezi). İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.