Dulkadirli Yeraltı Şehri (Kırşehir)

DOĞAL VE KÜLTÜREL MİRAS Mağara Manastır Yeraltı Kenti

Kırşehir-Akçakent karayoluyla ulaşılan Dulkadirli Yeraltı Şehri, Kırşehir il merkezine yaklaşık elli kilometre uzaklıktadır. Yeraltı şehri, son derece büyük ve iki katlı olarak kayaya oyularak oluşturulmuştur. Üst ve alt katta ortada uzanan koridora bağlanan çok sayıda odaya sahip bu arkeolojik yapı, bazı basit düzenlemeler yapılarak turizm amacıyla kullanılmaktadır. Ayrıca yeraltı şehri, Kayseri Koruma Kurulu tarafından 1998 yılında “korunması gerekli kültür varlığı” olarak tescil edilmiştir.

Dulkadirli Yeraltı Şehri, Paleozoik yaşlı metamorfik kayalardan oluşan Kırşehir Masifi üzerine diskordant olarak örten Eosen yaşlı çakıltaşı, kumtaşı, kireçtaşı, çamurtaşı, kiltaşından oluşan Çayraz Formasyonunun Arzılar Kireçtaşı üyesi içine oyularak oluşturulmuştur. Kalınlığı, 100-550 metre arasında değişen formasyonun içerisinde orta-kalın katmanlı bol nummulitli, kumlu-siltli kireçtaşından meydana gelen kireçtaşı üyesi transgressif özellikte olup formasyonun sığ kesimlerinde oluşmuştur. Bu birimin sahadaki kalınlığı 5-100 metre arasında olup litolojik özelliği itibariyle işlemeye uygun yumuşak bir dokuya sahiptir.  Dulkadirli Yeraltı Şehri, bu kolay işlenebilen birimin içerisinde insanların kazarak oluşturduğu bir kaya yerleşkesidir.

Dulkadirli Yeraltı Şehri çevresi, Kızılırmak’ın kolu Delice Çayı'nın kollarıyla beraber şekillendirdiği plato karakterli bir topoğrafya arz eder. Sahanın batısındaki Pliyosen havzalarına doğru olan akarsu akaçlamasının bir eseri olan bu plato yüzeyleri Kızılırmak’ın Pleistosende Karadeniz’e bağlanmasıyla yeni kurulan akarsu sistemleri tarafından parçalanmışlar ve aynı zamanda Paleojen ve Neojene ait örtü birimleri bu akarsularca sürempoze olarak yer yer süpürülerek yeraltı şehrinin inşa edileceği litolojik birimleri yüzeye çıkarmışlardır. Yeraltı şehri, Delice Çayı'nın Kılıçözü Deresi akarsu havzasında yer alır. Kaya yerleşkesi, bu derenin kolu olan Manahözü Deresi’nin kaynak bölgesindeki vadisinin sol kenarındaki nummulitli, kumlu, siltli kireçtaşı içinde oyularak oluşturulmuştur.

Kırşehir Platosu'nun kuzeyinde yer alan yeraltı şehri, Pliyosen aşınım ve dolgu yüzeylerini kesen Pleistosen Manahözü Deresi’nin yukarı kesimlerindeki geniş tabanlı vadinin yamacında yer almaktadır. Gerek Pliyosenin paleo vadilerde ve gerekse plato yüzeylerinde zirai faaliyetlerin yapılabilmesi sebebiyle Dulkadirli ve çevresinde tarih çağlarından beri kesintisiz bir şekilde yerleşimler kurulmuştur. Dulkadirli Yeraltı Şehri'nin kuruluşunda, bölgenin yerleşim açısından tarihi geçmişi ve coğrafi imkanları ile güneydeki Kapadokya bölgesine yakınlığı etkili olmuştur. Ortadan oyularak tavanı tümüyle açılıp üstü açık bir meydan yaratılmış şekliyle Dulkadirli, Anadolu’da önceki dönemlerde hiç yapılmamış tarzda bir yeraltı şehridir. Dulkadirli Yeraltı Şehri, muhtemelen Orta Bizans döneminde (700-900) yapılmış bir kaya manastırıdır. Dulkadirli’ye yakın Taburoğlu Köyü'nde Üçayak Kilisesi ve Hacıfakılı (Akçakent) Antik Kenti’nin olması ve yerleşkenin orta kesimin üstünün kervansaray gibi açık olması, yerleşkenin manastır olabileceğini göstermektedir. Ayrıca mimari bakımdan Gümüşler Manastırı'na (Niğde) oldukça benzemektedir. Buna göre yeraltı şehri, bölgede Bizans döneminin önemli bir dini merkezi konumunda olmuştur.

Dulkadirli Yeraltı Şehrine, uzunluğu on sekiz metre, genişliği iki metre ve tavanı üç metre olan bir koridorla giriş yapılır. Bu koridor küçük kapılarla, 15-20 metre yüzeyden aşağıda yer alan ve üstü açık 15x41 metre boyutunda ortadaki bir meydana bağlanırken yine her iki katta bu koridora, ebatları 6x4.5 metre ve tavan yüksekliği iki buçuk ila üç metre olan odalar bağlanır. Ortadaki meydanın güney bölümünde ise hiçbir kaya oyuntusu veya oda yoktur. Üstü açık orta bölümden önce alt kattaki koridora daha sonra da ortadaki bir odadan üst kata çıkılabilmektedir. Birbirine orta bölümden bağlı iki kattan ve odalar, koridorlar ile geçitlerden meydana gelen yeraltı şehrinin toplam uzunluğu 202 metredir. Yerleşkenin toplan 20 odası mevcuttur. Bunlardan on beş oda üst katta, beş oda alt katta yer almaktadır. Ancak alt kattaki koridor ve odaların içleri toprak veya suyla dolmuş durumdadır. Üst katın doğu kesimindeki iki koridorunda derinliği iki ila iki buçuk metre olan iki su kuyusu bulunmaktadır. Orta kesiminden yüzeye açık olan Dulkadirli Yeraltı Şehri, ılık (15-18°C ortalama sıcaklık) ve kuru bir havaya (yüzde 37-48 arası mutlak nem) sahiptir.

Referanslar

Çakır, K., Savaş, F., Törk, K., Acar, C., Kahraman, İ., Yeleser, L., Önal, S., Erşen, D., Cengiz, A.M., Tozsin, T. ve Uygun, Ş. (2016). Kırşehir ili yeraltı şehirleri araştırma raporu. MTA Raporu Derleme No: 11874; Dönmez, M., Bilgin, Z.R., Akçay, A.E., Kara, H., Yergök, A.F. ve Esentürk K. (2008). 1:100.000 ölçekli Türkiye jeoloji haritaları, Kırşehir – İ32 Paftası. MTA Jeoloji Etütleri Dairesi; Kara, H. (1991). 1:100.000 ölçekli açınsama nitelikli Türkiye jeoloji haritaları serisi no: 37, Kırşehir - G18 (J32) paftası. MTA Jeoloji Etütleri Dairesi; Tuncer, K., Poyraz, M., & Nazik, L. (2016). Kırşehir'in doğal ve yapay mağaralarının turizm potansiyeli. İçinde: R. Efe, İ. Curabal ve l. Lévai (Eds.), The 4th International Geography Symposium Book of Proceedings (Tam Metin Bildiri), (ss. 454-488), Kemer, Antalya; Tuncer, K., Poyraz, M. ve Nazik, L. (2016). The tourism potantiel and characteristics of Kırşehir caves. İçinde; R. Efe, İ. Cürebal, G. Nyussupova ve E. Atasoy (Eds.), Recent Researches in Interdisciplinary Sciences, (pp. 343-357), St. Kilment Ohridski University Press.