Cox, Samuel Sullivan

Seyyah ve Seyahatname Seyyah

(1824 – 1889)

Amerikalı temsilciler meclisi üyesi ve diplomat olan Samuel Sullivan Cox, Ohio Zanesville’de doğdu (1824); New York City’de öldü (1889). Ohio Üniversitesi’nde hukuk eğitimi aldı, üç kez New York ve bir kez Ohio eyaletlerinden temsilciler meclisine seçildi. Yirmi ikinci ABD Başkanı Stephen Grover Cleveland tarafından 1885 yılında İstanbul’a Amerikan elçisi/sefiri olarak atandı. Fakat bu atama Cox’un ilk Türkiye ziyareti değildi. Öncesinde eşiyle 1851 yılında İstanbul’u ziyaret etmişti. Yıllar sonra Sultan Abdülhamid ile köklü bir dostluk geliştirip nişan alacak olan Cox, Avrupa seyahatini kitaplaştırdı ve A Buckeye Abroad ismini verdiği kitabının 50 sayfasını Osmanlı İmparatorluğu’yla ilgili gözlemlerine ayırdı. 1881 yılında çıktığı üçüncü Avrupa gezisinde İstanbul’da o günün ABD elçisi Lew Wallace tarafından ağırlanan Cox, Sultan Abdülhamid’in huzuruna da çıktı.

1887 yılında, 25. 08. 1885 – 14. 09. 1886 tarihlerini kapsayan dönemde İstanbul’da Amerika Birleşik Devletleri elçisi (tam diplomatik karşılığı ortaelçiliktir, protokol kurallarına göre büyükelçiden daha aşağıda olan bir konumdur) olarak bulunduğu yılları anlattığı Bir Amerikan Diplomatının İstanbul Anıları”(Diversions of A Diplomat in Turkey, New York: 1887) başlıklı kitabı yazdı. Kitap 2010 yılında Gül Çağalı Güven çevirisiyle Türkçeye kazandırıldı. Bu anı niteliğindeki eserde Sullivan ciddi bir diplomat tavrından ziyade daha çok eğlenceli ve bir romancı titizliğiyle (yaklaşık bir buçuk yıllık tecrübesini 685 sayfa ile anlatmaktadır) İstanbul’daki günlerinden bahsetti. Yıldız ve Dolmabahçe gibi ziyaret ettiği sarayların fiziksel özellikleri de dâhil olmak üzere bu saraylarda gördüğü tabloları da detaylarıyla bu kitabında anlattı. Bunun yanında sosyolojik olarak gözlemler yapmak adına Sultan’ın cuma selamlıklarına katıldı. Sultana eşlik edenler ile konuşulanları not ederek halk arasında vakit geçirip gözlemlerini kitabında aktardı. Ayrıca Cox’un daha önceki (1851 ve 1881) ziyaretleri kitabında geçen süredeki değişimlerle ilgili karşılaştırmalar yapmasına olanak tanıdı. Kitabından Cox’un, Sultan Abdülhamid’i ve İstanbul halkını yakından tanımak adına görev süresi boyunca elinden geleni yaptığı anlaşılmaktadır. Öyle ki Sultan’ın giysilerinden günlük rutini yiyip içtiklerine kadar kitapta detaylarıyla verilmektedir. Kitapta Cox, Türklerin mizah anlayışından, Nasreddin Hoca fıkralarından, eğlence hayatından, sokaktaki köpeklere kadar her detaya yer verecek şekilde bahsetmekte ve Türkleri övmekten çekinmemektedir. Sultanla olan ilişkinin anlaşılması açısından Sultan Abdülhamid’in Cox’tan Amerika’nın nüfus sayımları, silah albümü ve ağaç koleksiyonu gibi çeşitli konularda taleplerde bulunduğu bilinmelidir. Dahası Cox kitabın önsözünde kitabı Sultan Abdülhamid’e ithaf ettiğini hem İngilizce hem de Osmanlı Türkçesi ile belirtmektedir.

Cox’un Sultan tasviri nesneldi, örneğin Avrupa’daki sultan portresini eleştirir ve Sultan'ın Avrupa’da betimlendiği gibi kurşuni sakallı, solgun, halka sinirlice el sallayan, etrafına korkulu bakışlarla göz atan bir kral olmadığını tam tersi yumuşak, nazik ve zeki bir yüz ifadesine sahip olup halkını düşünen, devletinin başı gibi hareket eden özenli, dürüst, vicdanlı ve ihtiyatlı bir Sultan olduğunu belirtti. Cox, Avrupa nezdinde Türklere karşı oluşturulan kötü bakış ve yorumlarla alakalı gerek görev süresince gerekse de görevinin bitiminde oldukça samimi davrandı ve kamuoyunun gözündeki kötü imajı düzeltmek için elinden geleni yaptı. Öte yandan Cox’un misyonerlerin çalışmalarına katkısı olduğu anlaşılmaktadır. Göreve geldiğinde dönemin Dışişleri Bakanı Bayard, Cox’tan açıkça misyonerlerin çalışmalarını desteklemesini istedi. Cox ayrıca Robert Koleji başta olmak üzere eğitim kurumlarına da açıkça destek olmaktan geri durmadı. Cox kitabında, bu okuldan mezun olan öğrencilerin listesine de yer verdi.

Yararlanılan Kaynaklar

Cox, S. S. (1887). Diversions of A Diplomat in Turkey. New York: Charles L. Webster & Co.; Pekcan, A. (2006). Osmanlı’dan Günümüze İç Siyaseti Yönlendiren Yabancı Eller. İstanbul: IQ Kültür Sanat Yayıncılık.; https://bioguideretro.congress.gov/Home/MemberDetails?memIndex=C000839, (Erişim tarihi: 04.07.2020).