Çiftlik Han

Kervansaray ve Han Kervansaray Han Doğal ve Kültürel Miras Kervansaray Han

Sivas-Tokat yolunun 25. kilometresinde, yolun batısında, Çiftlik Köyü’nün iki kilometre güneyindedir. Çiftlik ya da Çamlıbel olarak tanınan binanın adı Yıldız, Temene ve Karkın Hanı olarak da bilinmektedir. Han, kuzeyi güneye bağlayan yolun Samsun-Ayas kolunun ikinci kısmı olan Amasya-Ankara Yolu üzerinde Ezinepazar Hanı, Pazar Hatun Kervansarayı, İbibse ve Tahtoba Hanı’ından sonraki duraktır.

Günümüzde oldukça harap durumda olan bina, kapalı bölümünün batı sahnın köşesindeki bölüm ve tonozu dışında binanın duvarlarının batıda orta, diğer yerlerde alt seviyeye yakın kısmına kadar yıkık durumdadır. Cephe duvarları payanda destekli ve moloz taş örgü üzeri kesme taş kaplamalı iken; bugün ne bu kaplamalara ne de payanda izlerine rastlanmamıştır. Ancak, bina ile ilgili kaynaklarda ve arşivde bulunan bilgi-belgeler ile yapıdan gelen izlere bakılarak bir tanım yapmak mümkündür: Kuzey-güney yönünde sadece kapalı bölümden oluşan ve cephede izleri kısmen görünebilen payandalar ile birlikte yaklaşık 23x30 metre ölçülerinde dikdörtgen bir plana ve 690 metrekare alana sahiptir. İç mekânı 26,5x18 metre ölçülerinde olup iki sıra dört “T” şeklinde ayak üzerine atılan büyük sivri kemerlerle üç sahna ayrılmaktadır. Orta sahın yan sahınlardan daha yüksek ve geniştir. Sahınlar güney yönde, duvara gömülü ayaklar üzerinde yükselen takviye kemerleriyle destekli sivri beşik tonoz örtülüdür. Doğu ve batı duvarlarında yer alan pencere açıklıkları mazgal şeklinde olup günümüzde yalnız batı yan sahnın kuzeyden ikinci bölümü duvarında 0,90x0,80 metre ölçülerinde insitu olarak durmaktadır.

Erdmann’ın toplam 47 olarak tespit ettiği, birçok kervansaray yapısında karşılaşılan taşçı işaretlerine burada doğu cephe güneyinde kalan dört kesme taştan üçünde ve içte kemer yayını oluşturan bir taş üzerinde rastlanmaktadır.

Yapı, Eğret Hanı ve Konya-Akşehir yolu üzerinde bulunan Kadınhanı (M.1223) ile çift sıra “T” payeleri, üç sahnı ve sahınları örten sivri beşik tonozlu planı ile benzerlik göstermektedir. Yapının kapalı bölümden oluşan ya da karma plan tipindeki hanlar grubunda olup olmadığı, binanın oldukça harap olması nedeniyle kesin değildir. R.H. Ünal, binayı XIII. yüzyıl sonları ile XV. yüzyıl başlarına tarihlenen Iğdır Kervansarayı ile Niğde-Bor ilçesindeki Kınık Kervansarayı ile birlikte kapalı bölümden oluşan grup içinde saymaktadır. Kanımızca bina, Erdmann’ın ileri sürdüğü gibi karma plan tipinde olup, avlu bölümü bilinmeyen bir tarihte yıkılmış ya da II. Gıyaseddin Keyhüsrev dönemine tarihlenen Burdur Bucak İncir Hanı ve Susuz Hanı ile Konya Horozlu Han gibi yarım kalmış veya tamamlanamamıştır.

Binanın kitabesi günümüze ulaşmış değildir. Ancak, çoğu araştırmacı tarafından II. Gıyaseddin Keyhüsrev Döneminde, kuzey-güney yolu üzerinde Amasya’da Ezinepazar, Tokat’ta İbibse, Tahtoba ve Hatun Hanı’nın banisi olan ve bu hanlarla aynı yol üzerinde bulunan hanın, sultanın annesi Mahperi Huand Hatun’un yaptırdığı düşünülmektedir.

Yararlanılan Kaynaklar

Bakırer, Ö. (2002). Anadolu Selçuklu mimarisinde Taşçı İşaretleri. Uluslararası Sanat Tarihi Sempozyumu: Prof.Dr. Gönül Öney’e Armağan (ss. 59-69). İzmir: Ege Üniversitesi; Durukan, A. (1998). Anadolu Selçuklu Sanatında Kadın Baniler, Vakıflar Dergisi, 27: 15–36; Edhem (Eldem), H. (1918). Die Seldschukischen Hane İn Anatolien. Herausgegeben Vom “Osmanischen Lloyd”, 1-3; Jerphanion, G. De. (1928). Mélanges D’archeologie Anatolienne, Beyrouth; Özergin, M. (1965). Anadolu’da Selçuklu Kervansarayları, Tarih Dergisi, 15 (20): 141-170; Ünal, R.H. (1990). Osmanlı Öncesi Dönemden Yayınlanmamış Üç Menzil Hanı, Arkeoloji-Sanat Tarihi Dergisi, 5 (5): 181-191; Vgm Arşivi, Çamlıbel Kervansarayı Dosyası; http://www.cekulvakfi.org.tr/files/dosyalar-haber/ipekyolu_harita.pdf, (Erişim tarihi: 12.12.2016).

Ayrıntılı bilgi için bakınız

Aykun, H. M. (1982). Çamlıbel’deki MescitÇiftlik Hanı İle Sivas-Tokat Kervan Yolu Bağlantısı (Basılmamış lisans tezi). Erzurum: Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sanat Tarihi Bölümü; Erdmann, K. (1961). Das Anatolische Karavansaray Des 13. Jahhundert., I, Katalog-Text, Berlin: Verlag Gebr; Erdmann, K. (1961). Das Anatolische Karavansaray Des 13. Jahhunderts. I, Katalog-Abbildungen, Berlin: Verlag Gebr; Gabriel, A. (1934). Monuments Turcs D’Anatolia. Amasya-Tokat-Sivas, E.D. Boccard (Editör), Paris; Gündoğdu, H., Bayhan, A. A., Aktemur, A. M., Kukaracı, İ. U., Çelik, A. ve Güneş, B. (2006). Tarihi yaşatan il Tokat. Ankara: Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayını; Khan, G. M.(1988). I Caravanserragli Turchi, Lucchetti (Editör), Bergome; Palaz Y. S. (2017). II. Gıyaseddin Keyhüsrev Dönemi Mimari Eserleri (Yayımlanmamış doktora tezi). Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü; Seçgin, N. (1997). Tokat ve İlçeleri Mimari Eserleri (Yayımlanmamış doktora tezi). İstanbul: Mimar Sinan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.