Çermik Kaplıcası’nın yapılış tarihi ve kaplıca suyunun ne zaman ortaya çıktığı tam olarak bilinmemektedir. Çermik Kaplıcası’nın, Arapların Çermik’i fethinden önce inşa edildiği tahmin edilmektedir. Çermik sıcak su kaynağının, çok daha eskiden var olduğu ve bir ara kuruduğu, Yukarı Dicle ve Fırat bölgelerinin en iyi yerli kaynağı olan Amidli Mar-Yeşuva’nın Vakayinamesi'nden öğrenilebilmektedir.

Çermik ilçesi, Ergani Ovası’nın batısında çevresi Güneydoğu Toroslar’a ait dağlık ve tepelik alanlarla kuşatılmış bir mevkide yöresel adı Sinek Çayı olan ve Fırat Nehri’ne karışan Çermik Çayı kenarında, çevreye hâkim kale tepesinin doğu eteğinde, deniz seviyesinden ortalama 685 metre yükseklikte kurulmuştur. Çermik ilçesinin Diyarbakır il merkezine uzaklığı 89 kilometredir. 1032 kilometrekare alana sahip olan Çermik, dört tarafı dağlarla çevrili bir vadiye kuruludur.

Tarihte Aberna olarak bilinen Diyarbakır’ın Çermik ilçesi, yörede şifa merkezi addedilen kaplıcasıyla bilinir. Nitekim ilçe, adını sıcak su anlamına gelen çermik'ten alır. Yöre halkı tarafından çoğunlukla hamam diye adlandırılan kaplıcanın, Melike Belkıs Efsanesi'nde anlatıldığı gibi şifalı olacağına inanılır.

Çermik Kaplıcası ile ilgili çok sayıda efsane anlatılır. Melike Belkıs efsanesi yörede en çok konuşulan efsanedir. “Çok eskiden yörede hüküm süren bir Acem kralının Melike Belkıs isimli kızının hastalandığı ve vücudunun her tarafında yaralar çıktığı, hiçbir tabibin bu yaraları iyileştiremediği söylenir. Bir süre sonra yaralar kurtlanmaya ve her tarafı kötü kokular sarmaya başlar. Bu durum karşısında çaresiz kalan baba, kızını muhafızlar aracılığıyla bir ormana bırakır. Melike Belkıs, tesadüfen kaplıca suyunun çıktığı yere gelmiş ve yeraltından çıkan sıcak suyu fark etmiştir. Ayaklarını sıcak suyun içine bırakan Belkıs, yaralarının iyileştiğini görür. Birkaç gün ayaklarını suya soktuktan sonra tüm yaraları iyileşen genç kız, daha sonra tüm vücudunu suya sokar ve yıkanır. Muhafızlar, kral kızının iyileştiğini görünce krala haber verirler. Kral, hemen oraya gelerek suyun çıktığı yere hamam yaptırır. Bu yüzden Çermik’te dönem dönem efsane kahramanı kızın adından esinlenilerek Melike Belkıs Şenlikleri adı altında festivallerin ve Şifa Festivalleri'nin de yapıldığı bir mekân olarak turizm sektörü için önemli bir yer oldu.

Nitelik bakımından dünyanın sayılı kaplıcaları arasında yer alan Çermik Kaplıcası iltihaplı romatizmalar, çocuk felçleri, nevrit, polinevrit, kadın hastalıkları sendromlarında; koklama ve serpintilime tedavisi, üst teneffüs yolları hastalıkları ve deri hastalıklarını tedavi etmektedir. Kaplıca suyu 05.04.2005 tarih ve 1192 protokol numarasıyla Sağlık Bakanlığı Refik Hıfzıssıhha Merkezi Başkanlığı Çevre Sağlığı Araştırma Müdürlüğü tarafından analiz edildi. Analizlere göre kaplıcanın kimyasal ve bakteriyolojik yönden insan sağlığına elverişli olduğu tespit edildi. Analizlerde kaplıcanın suyu 48°C sıcaklığında olup sodyumlu, bikarbonatlı, klorlu, sülfatlı, iyotlu, bromürlü, iyodürlü ve kükürtlüdür. Suyun rayoaktivitesi 10 Eman, Ph değeri 7,6’dır.

Çermik Kaplıcası, Çermik Belediyesi tarafından işletilmektedir. Büyük Paşa ve Küçük Paşa denilen tarihi hamamların yanında iki adet localı ve bir adet Özel Aile Kabinleri olmak üzere beş ayrı binada hizmet verilmektedir. Büyük Paşa Hamamı’nda bir, Küçük Paşa Hamamı’nda bir, erkeklere ait localarda bir, kadınlara ait localarda bir olmak üzere toplam dört adet havuz bulunmaktadır. Havuzlar müşterek kullanılmaktadır. Çermik Kaplıcası dört mevsim hizmete açıktır. Ancak tedavi amaçlı kullanımı genellikle haziran-eylül ayları arasında yoğunluk kazanmaktadır. 17. 10. 1993 tarih ve 21731 sayılı Resmi Gazete’de Termal Turizm Merkezi olarak ilan edildi.

Çermik’te çok iyi standartlarda tesisler görülebilmektedir. 2012’de 38 konaklama tesisi bulunmakta 2020 yılında İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü'nün verilerine göre 40’tan fazla olan konaklama tesisi sayısı ile yılda yaklaşık 250 bin-300 bin ziyaretçi ağırlanmaktadır. Çermik ilçesine kaplıcalar için hem Türkiye’nin farklı illerinden hem de Irak, İran ve Almanya gibi ülkelerden de çok sayıda turist geldiği bilinmektedir.