Bursa Issız Han

Kervansaray ve Han Han Doğal ve Kültürel Miras Han

Bursa’ya bağlı Karacabey ilçesinin Ulubat Gölü’nün kuzey sahilinde bulunmaktadır. İpek Yolu ticareti üzerinde bulunan Bursa’nın, XIV. yüzyılda Osmanlı Devleti tarafından fethedilmesi neticesinde gittikçe büyüyerek ve Anadolu’nun en büyük Osmanlı şehirlerinden biri haline gelmiştir. Bursa’da ticaretin hızla gelişmesinde şüphesiz ipekçilik, ticari yollar, esnaf örgütlenmesi ve yabancı tüccarların mühim rol oynadığı bir gerçektir. Issız Han’ı Anadolu’daki diğer hanlardan ayıran özelliği ise Osmanlılar tarafından inşa edilen menzil hanları arasında tarihi bilinen ilk örnek olmasıdır. Göl tarafında cümle kapısı üzerindeki kemerin içinde yer alan ve sülüs hatlı Arapça kitabeden anlaşıldığına göre Issız Han Celâleddin Eyne Bey b. Felek Meliküddin tarafından 1394–95 senesinde yaptırılmıştır. Zamanında Balıkesir- Karesi sübaşısı olan Eyne Bey Birinci Kosova Savaşı'na da iştirak etmiş, ancak Timur’un Anadolu’yu istilası ile meydana gelen fetret döneminde, 1405 yılında Şehzade Süleyman ile İsa Bey arasında cereyan eden mücadelelerde hayatını kaybetmiştir. Han’ın vakıf şartları belirsiz olmakla birlikte, ücretsiz olarak hizmet sunduğu muhakkaktır.

Han, 21.30x42.30 metre ebadında derinlemesine inşa edilmiş üç nefli (sahn) bir yapı olmakla birlikte avlusu bulunmamaktadır. Han’ın üzerini örten çatı, ortası hafifçe yüksek, balıksırtı biçiminde, yanlardan eğimli olarak inşa edilmiştir. Selçuklu mimarisinden esintiler taşıyan Han’ın, geniş kemerli girişinin iki yanında tonozlu odalar bulunmaktadır. Enine ve dikine tonozlarla örtülmüş üç nefli bazilikal bir planla birlikte holün ortasındaki iki ocak bu holün ısıtılmasını sağlamakta ve duvarlardaki çok sayıda pencere aydınlık bir görünüm kazandırmaktadır. Dörder adet granit ayağa oturtulmuş, tek parça halinde taş basık kemerler iki büyük bacayı taşımaktadır. Bacanın tuğla kısımları tavana doğru kademeli biçimde incelmektedir. Odalarda ise ocak yoktur. Han’ın iç kısmında bulunan mekânda yolculara ayrılan bölüme ise merdivenle çıkılmaktadır.

Kapı, yaklaşık 25 metre genişliğinde olup kemeri mermerdir, onu çevreleyen mermer ise çift renkli kesme taştan inşa edilmiştir. Kapı üstündeki duvarın içi boş olup Han içine ve dışına birer pencere vardır. İki pencere dışında diğer pencereler mazgal şeklindedir. Duvarları iki sıra kesme taş ve dört sıra tuğla olarak örülmesinde temiz bir işçilik sergilenmektedir. Aynı şekilde üst örtü, kemerler, nişler ve bacalarda da tuğla kullanılmıştır. Hanın inşası sırasında kullanılan blok taşlar, dış duvarlarda bulunan bazı mimari parçalar ile üzeri yazılı taşların çevredeki antik yapılardan alınarak bu yapıda kullanıldığını göstermektedir.

Han, inşa edildiği tarihten beri seyyahların uğradıkları ve onların seyahatnamelerine konu olmuş bir yapıdır. Nitekim bir papaz olan Stephan Gerlach, XVI. yüzyılın son döneminde Ulubat üzerinden Karacabey’e doğru ilerlerken bu handan kervansaray olarak bahsetmiştir. Yine aynı şekilde Seyyah Richard Pococke 1740 senesinde bu hanı görmüş, 1779 yılında da İtalyan rahip Dominico Sestini Bursa’yı ve çevresini dolaşmış, bu hanı Hassis Han olarak ifade etmektedir, bu yapı hakkında detaylıca bilgi aktarmaktadır. Bundan ziyade 1834 senesinde Fransız mimar Charles Texier bu yapıdan Kırsız Han olarak bahsederken, Wiliam J. Hamilton ise burayı Kız Han olarak belirtmektedir. Anadolu Selçuklu mimari geleneklerine bağlı kalınarak erken dönem Osmanlı yapısı olarak inşa edilen Han, 1956 senesine kadar oldukça kötü vaziyette depo vazifesi görmüş ve 1956 senesinde yenileme geçirmiştir. 2008 senesinde ise Vakıflar Genel Müdürlüğü tarafından yap-işlet-devret sistemiyle tekrar yenilenerek günümüzde dokuz odalı bir otel ve restoran olarak hizmet vermektedir.

Yararlanılan Kaynaklar

Ayverdi, E. H. (1989). Osmanlı Mimarisinin İlk Devri 630–805 (1230–1402). İstanbul: İstanbul Fetih Cemiyeti; Baş, A. (1989). Beylikler Dönemi Hanları (Yayımlanmamış doktora tezi). Konya: Selçuk Üniversitesi; Gündoğdu, H. (1991). Aşkale Yakınlarında Karasu (Aşveyishan) Hanı, Vakıflar Dergisi, 22: 292; Karakaya, E. (1999). Issız Han. İçinde; Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (ss. 201-202). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı; http://www.bursanindegerleri.com/tarihi-degerler/issiz-han/, (Erişim tarihi: 03.05.2020); https://www.issizhan.com/, (Erişim tarihi: 03.05.2020).