Birgi Çakırağa Konağı

Doğal ve Kültürel Miras Bina

İzmir’in Ödemiş ilçesine bağlı olan Birgi’de yer almaktadır. 1760’lı yıllarda, dönemin varlıklı bir tüccarı tarafından yaptırılan konak, Osmanlı dönemi gündelik yaşamının anlaşılmasında önemli bir kaynaktır. Üç katlı olarak inşa edilen, simetrik düzende, dış sofalı ve U plan tipindedir. Konak, üst kattaki çıkmalı odaları, pencere oranları, sofa, eyvan, merdiven, avlu, saçak, yüklük ve ocak gibi öğeleri ile geleneksel Türk Evi’nin özgün bir örneğidir.

Konağın zemin katında taşlık bölümü bulunmaktadır. Bu alanda dinlenme sekileri, seyis, bekçi ve hizmetkârlar için odalar, samanlık, ahır, hela gibi mekânlar yer almaktadır. Giriş ve avlu dışında tamamen sokağa kapalı olan bu kat, üst kattaki sofayı taşıyan ahşap direkler ile avludan ayrılmaktadır. Birinci kat, basık tavanlı ve kışlık kullanımı olan odaların yer aldığı kattır. Beş oda bulunan kattaki odaların ikisinde ocak vardır. Bu katın mimari detay ve süslemeleri ikinci kata göre oldukça sadedir. İkinci kat ise, yüksek tavanlı, görkemli, özenli işçilik ve bezemelerle süslüdür. Eyvanlarla çevrili dört adet oda ve odaların da üçünde ocak bulunmaktadır. Ocakların varlığı, yazlık katı olan bu katın da kışın kullanılmış olabileceğini göstermektedir. Oldukça özenli bir ahşap işçiliği olan yapı, zengin kalem işi bezemeleriyle de dikkat çekicidir. İkinci katta bulunan iki odada, yüklükler ile tavan arasındaki duvar yüzeylerine İstanbul ve İzmir panoramaları resmedilmektedir. Sofada ise farklı bir manzara resmi yer almaktadır. Yemek mekânı olduğu düşünülen ana eyvanın duvar ve tavanlarında da yemek ve meyve motifleri bulunmaktadır. Tavan ve duvar süslemelerinin yanı sıra, oymalı, boyalı ahşap kapılar ile yüklük ve rafların sıvalı yüzeylerinde de kalem işi süslemeler oldukça yoğundur. Sokak cephesinde, sağır duvar olarak düzenlenen zemin kat ile az sayıda pencerenin yer aldığı birinci kat duvarlarında sıva üzerine kesme taş örgü görünümünde boya uygulaması vardır. İkinci kat ise, eyvan ve odalar eliböğründeler ile desteklenen çıkmalar ile genişletilmiştir. Çıkmaların yanı sıra cephelerde, parmaklıklı, ahşap kepenkli pencereler, renkli kalem işleri ve özenli işçilik ile ikinci katın daha ihtişamlı görünmesi sağlamaktadırr. Kiremit kaplı çatı üst kattaki geniş saçaklarla oluşturulmuştur. Konak mimarisindeki yoğun süslemeler ile özgün bir sanatsal değere sahiptir. Tüm bu özelliklere ek olarak, konağın her katında el yıkama bölümü, hela ve odaların çoğunda gömme dolap içinde gusülhanenin olması, Türk kültüründe temizliğe verilen önemin bir göstergesidir. Mevcut mekânların dışında konağa ait bazı mekân ya da ilavelerin ise günümüze ulaşmadığı belirtilmektedir.

Zaman içinde harap bir hâle gelen konağın birinci dönem restorasyonu 1977 yılında başlayıp, 1993 yılında tamamlanmıştır. Etrafındaki alanlar kamulaştırılarak konağın çevre düzenlemesi yapıldı, böylelikle özgün mimari dokunun korunması sağlanmıştır. Restorasyon çalışmalarında, dönemin Kültür Bakanlığı, Anıtlar ve Müzeler Genel Müdürlüğü, İzmir Anıtlar Genel Müdürlüğü, İzmir Rölöve ve Anıtlar Müdürlüğü, İzmir Arkeoloji Müzesi ve Ödemiş Müzesi gibi kurumlar katkıda bulunmuştur. Konak, günümüzde Kültür ve Turizm Bakanlığı’na bağlı olarak müze işlevinde kullanılmaktadır. Mimari çözüm ve süslemeleri ile geleneksel Türk Mimarlığı ve Batı unsurlarının bir arada yer aldığı konak, Osmanlı dönemindeki Barok üslubunu yansıtan önemli bir sivil mimarlık örneğidir.

Yararlanılan Kaynaklar

Altınoluk, Ü. (2007). Geleneksel Kent Dokusu Birgi. İstanbul: Ege Yayınları; Gül, M. (1960). Birgi Tarihi ve Turistik Değerleri. İstanbul: Dizerkonca Matbaası; https://izmir.ktb.gov.tr/TR-210568/birgi-cakiraga-konagi.html, (Erişim tarihi: 30.07.2020); http://egemimarlik.org/17/09.pdf, (Erişim tarihi: 30.07.2020).