Arhavi Burği Turşusu

GASTRONOMİ DOĞAL VE KÜLTÜREL MİRAS Flora ZİRAAT, ORMAN VE SU ÜRÜNLERİ Yenilebilir Ot, Çiçek ve Yapraklar Turşular

Yenebilir otlardan olan ve Türkçede Kaldırık otu olarak bilinen bitkinin (Trachystemon orientalis) Lazcadaki adı “Burği”dir. Hodangillerden (Boraginaceae), çok yıllık bir bitkidir. Türkiye'nin kuzey kıyı kesimlerinde yoğun görülen bitki, 1100 metre yükseltilere kadar yetişebilmektedir. Burği, nemli ve gölgeli kesimlerde iyi gelişmektedir. İlkbaharda açan mavi renkte küçük çiçekleri ve geniş yaprakları ile tanınır. Özellikle Karadeniz ve Marmara Bölgesi’nde toplanan bitki, Türkiye’nin farklı kesimlerinde halk dilinde çeşitli adlarla bilinir; hodan, galdirek, kaldırık, turşu otu, salut, burğı, zılbıt, zıbıdık, ispit-ıspıt, deve pancarı, ballık, sığır dili, goriz, çoban çedenesi, kalın direk, tamara, tomari gibi.

Burği, Karadeniz yöresinde gıda ve geleneksel halk hekimliğinde kullanılır. Bitkinin kök, sap, yaprak ve çiçekleri değerlendirilmektedir. Burği’nin yaprakları sarma ve kavurma; sapları ise turşu yapılarak kullanılır. Artvin’in Arhavi yöresinde ve yemek kültüründe, Burği bitkisinden yapılan turşu, turşu kavurma ve burği tavlamanın (Burği tağaneyi) önemli yeri vardır. 

Burği Turşusu; Arhavi yöresinde Burği bitkisinin sapları, su, diş sarımsak veya sarımsak yaprağı, Arhavi’de pıraska denilen bir bitki kullanılarak yapılmakta ve herhangi bir sirke kullanılmamaktadır. Burği Turşusu Lome köyünde diğer yerlere oranla daha çok yapılmakta idi. Günümüzde Arhavi’de ailelerin geleneksel bir lezzet olarak yapımını sürdürdüğü bir turşudur.

2025 yılında, Arhavi ilçesinin Dikyamaç Köyü'nde Dikyamaç Köyü Derneği tarafından 17-18 Mayıs tarihlerinde “Burği Festivali” düzenlenmiştir. Burği Festivali’nde, katılımcıların ve köylülerin doğadan bir miktar topladığı burği, geleneksel yöntemlerle temizlenip turşu yapılmıştır. Bu festival, etnobotanik mirasın yaşatılmasının yanı sıra, geleneklerin yaşatılması, büyükşehirlerden köylerine gelen hemşehrilern buluşması için fırsat ve yörenin tanıtımında etkili olmaktadır. Arhavililer, burği yemeklerinin kendileri için değerli ve unutulmaz bir lezzet olduğunu belirtmektedir. Kendi çocukluk dönemlerinde köylüler her yıl birlikte, nisan ayının sonu ya da mayıs ayının ilk haftasında Dağasti denilen alana giderek burği topladıklarından bahsetmektedir. Yakın tarihe kadar hemen hemen her evde Burği turşusu yapılmakta idi. Arhavi’de kültürel değerlerin korunması ve gelecek nesillere aktarılması için Dikyamaç Köyü’nde her yıl Burği Festivali düzenlenmesi planlanmaktadır.

Referanslar

Arhavi'de ikamet eden Ayhan Öztürk ve Yüksel Özban ile 15 Mayıs 2025 tarihinde yüz yüze görüşme. (Görüşen: Leman Albayrak).

Konuyla ilgili diğer maddeler için bkz.: