Aliağa, Ege Bölgesi’nde İzmir ilinin kuzeyinde yer almaktadır. Çandarlı Körfezi’nin kıyısında bulunan ilçe doğusundan Manisa ili, kuzeyinden Bergama, güneyinden Menemen ve Foça ilçeleri ile çevrilidir. Aliağa ilçesi, coğrafi koordinat sistemine göre 26°53’38’’–27°12’53’ doğu boylamları ile 38°40’01’’–38°56’05’’ kuzey enlemleri arasındadır. Harita Genel Müdürlüğü verilerine göre yüz ölçümü 379 kilometrekaredir (Özşahin ve Eroğlu 2019).

Aliağa İlçesi’nde yerleşme tarihi Neolitik Çağ'a kadar gitmektedir. Myrina (Kalabakhisar), Gryneion ve Kyme MÖ 1200 yıllarında ilçe sınırları içinde kurulmuş 12 Aiol kentinden üçüdür (Doğer 1998). İlçenin yerleşme kökeni Aliağa Çiftliği adında bir çiftlik yerleşmesine dayanır. İlk kez adına 1827/1828 yılı kayıtlarında rastlanan Aliağa Çiftliği, 1844 yılında düzenlenen Temettüat Defteri’nde Güzelhisar kazasının bir köyü olarak bulunmaktadır (Doğer 2017).  Aliağa adı 1760-1780 yılları arasındaki dönemde Güzelhisar Ayanı/Voyvodası olarak yöreye hükmetmiş olan Arapoğullarından Esseyyid Ali Ağa’dan gelmektedir. Ayrıca arşiv kayıtlarında Aliağa kent merkezinin konumlandığı yerde Rum çiftçilerin yaşadığı Kilise Pınarı Köyü'nün bulunduğunu gösteren kayıtlara rastlanmaktadır. Şu anda Aliağa Merkez Cami’nin yerinde bulunan bir kilise ile su kaynağı etrafında oluşan köyün adı XIX. yüzyılın başlarından itibaren Aliağa Çiftliği ile bütünleşerek Aliağa Çiftliği köyüne dönüşmüştür (Doğer, 2017; URL 1). 1890 yılı Aydın Vilayet Salnamesi’nde Menemen Kazası’na bağlı bir köy olan Aliağa, zamanla gelişip büyüyerek 1937 yılında Menemen’e bağlı bucak yerleşmesi, 1952 yılında belde ve14 Ocak 1982 tarih, 2585 sayılı kanun ile ilçe statüsü kazanmıştır. 

1890 yılı Aydın Vilayet Salnamesi’ne göre Aliağa’da 101 hanede 801 kişi yaşamaktadır (Doğer 1998). Cumhuriyet döneminde Aliağa’nın köyleri ve mahalleleriyle birlikte toplam nüfusu 1935’te 8.805 kişi, 1940’ta 9.297  kişi, 1945’te 9.984 kişi, 1950’de 11.303  kişi, 1955’de 12.351  kişi, 1960’ta 13.348  kişi, 1965’te 15.049 kişi, 1970’te 16.875 kişi, 1975’te 18.072  kişi, 1980’de 25.813 kişi, 1985’te 33.272 kişi, 1990’da 42.150 kişi, 1997’de 52.298 kişi, 2000’de 57.192 kişi, 2007’de 60.043 kişi, 2008’de 62.258 kişi, 2009’da 63.503 kişi, 2010’da 65.753 kişi, 2011’de 68.432 kişi, 2012’de 76.598 kişi, 2013’de 80.948 kişi, 2014’te 83.366 kişi, 2015’te 87.376 kişi, 2016’da 91.026 kişi, 2017’de 94.070 kişi, 2018’de 95.392 kişi, 2019’da 96.974 kişi, 2020’de 101.242 kişi, 2021’de 103.364 kişi, 2022’de 104.828 kişi, 2023’de 106.168 kişi ve 2024’te 108.701 kişidir (TUİK, 2025). 1935-2024 yılları arasında ilçe nüfusu 99.896 kişilik (yüzde 1135 oranında) bir artış göstermiştir. 

Yunt Dağı, Dumanlıdağ ve Ege Denizi gibi önemli jeomorfolojik birimler tarafından sınırlandırılan ilçe arazisinde en yüksek yeri Karahasan Dağı (853 metre) oluşturur. Halkalı Tepe (789 metre), Yassıbelen Tepe (572 metre), Dazgöl Tepe (508 metre), Karadevlit Tepe (423 metre), Erikliürbek Tepe (418 metre), Yaren Dağ (376 metre), Sakarkaya Tepe (333 metre), Bozdevlit Tepe (207 metre) ve Dededağı Tepe (179 metre) diğer önemli yükseltilerdir (Özşahin ve Eroğlu 2019). Helvacı ve Güzelhisar ovaları ilçenin başlıca verimli tarım alanlarıdır.

Aliağa İlçesi’nin en önemli akarsuyu Yunt Dağı’ndan kaynağını alan Güzelhisar Çayı’dır. Güzelhisar Çayı’nın başlıca kolları Kunduz Dere, İbrim Dere ve Sirçe Dere’dir. Güzelhisar Çayı oluşturduğu delta alanından Çandarlı Körfezi’ne dökülür. Boz Göl, Eski Tuzla Gölü, Tuzla Gölü, Güzelhisar Barajı, Çıtak Göleti, Yenişakran Göleti ve Kalabak Göleti ilçenin önemli su depolama alanlarıdır. Bu göllerden içme ve sulama suyu temin edilir.

İlçede aylık ortalama sıcaklığın en az olduğu ay 8,2 °C ile ocak, en yüksek olduğu ay 27,6 °C ile temmuzdur. Yıllık ortalama sıcaklık ise 17,6 °C’dir. En çok yağış ocak (115,1 mm) ayında, en az yağış ağustos (3,3 mm) ayında düşmektedir. Yıllık toplam yağış miktarı 571,2 mm’dir. Aliağa’da yıllık ortalama hava basıncı 1010 hPa, ortalama rüzgâr hızı 3 m/sn ve yıllık rüzgâr frekans gülü istikameti KKD (%20,4)’dur (Özşahin ve Eroğlu, 2019).   

Aliağa Thornthwaite iklim sınıflamasına göre C1B´3s2b´3 harfleri ile gösterilen “kurak ve az nemli, üçüncü dereceden mezotermal, kış mevsiminde çok kuvvetli su fazlası olan, denizsel şartlara yakın” bir iklim tipine, Köppen iklim sınıflamasına göre ise Csap harfleri ile gösterilen “kışı ılık, yazı sıcak ve kurak bir iklim (Akdeniz İklimi) tipine sahiptir (Eroğlu ve Bozyiğit 2013).

Aliağa İlçesi’nde orman, maki ve garig topluluklarına ait türlerden oluşan bitki örtüsü Akdeniz Flora Alemi’ne dahil olmaktadır (Eroğlu ve Bozyiğit 2015). Kızılçamların (Pinus brutia) hâkim yayılış gösterdiği orman alanlarında yer yer çeşitli meşe (Quercus) türlerine de rastlanmaktadır. Aliağa İlçe Tarım ve Orman Müdürlüğü’nün 2020 yılı arazi varlığı durumu verilerine göre toplam arazi varlığı 573.914 dekardır. Bu arazilerin yüzde 38,4’ü (220.610 dekar) orman-maki arazisi, yüzde 29,5’i (169.306 dekar) çayır-mera arazisi, yüzde 16,4’ü (94.199 dekar) suni yapılaşma alanı, yüzde 7,9’u (45 184 da) ekilebilir arazi ve %7,8’i (44 615 dekar) zeytin arazisidir. Yine 2020 yılında ilçede 7.706 sığır 39.131 koyun ve 5.450 keçi bulunmaktadır.

Aliağa, sanayi ve ticaret faaliyetlerinin en yoğun bir şekilde sürdürüldüğü kenttir. Nemrut Sanayi Bölgesi, Aliağa Organize Sanayi Bölgesi ve Aliağa Yarımadası ilçedeki başlıca sanayi alanlardır. TÜPRAŞ İzmir Rafinerisi, STAR Rafineri, Aliağa PETKİM Sanayi Tesisleri, enerji santralleri, demir-çelik fabrikaları, gemi söküm tesisleri, Aliağa Organize Sanayi Bölgesi’ndeki fabrikalar ve kâğıt fabrikası ilçenin önemli sanayi kuruluşlarıdır. Aliağa’daki sanayi ve ticaretin gelişmesinde şehrin doğal liman özelliği taşıyan kıyılara sahip olmasının önemli etkisi bulunmaktadır. Nitekim Aliağa Limanı ticaret hacmi bakımından Türkiye’nin önde gelen önemli limanlarından biridir. Öte yandan inşaatı devam eden Aliağa Yolcu İskelesi’nin tamamlanmasıyla da ilçenin Kuzey Ege’nin turizminde öncü kentlerden biri haline dönüşmesi planlanmaktadır (URL 2).

Aliağa tarihi, turistik ve kültürel özellikler bakımından da büyük bir potansiyele sahip ilçedir. Deniz turizmi açısından oldukça önem arz eden Mavi Bayraklı plaja sahip Ağapark Plaj Tesisleri, Askeri Kamp Tesisleri, Polis Plajı Tesisleri, Şakran sahilleri ve halka açık plajlar özellikle yaz aylarında sadece kent içinden değil kent dışından da çok sayıda kişiyi ağırlamaktadır.

Türkiye'nin sayılı sulak alanlarından Güzelhisar Çayı Deltası ve Aliağa Kuş Cenneti 27 hektarlık alanda Türkiye'de yaşayan 425 kuş türünden 103'ünü barındırmaktadır. Aliağa'nın Karakuzu mahallesinden ulaşılabilen Uçansu Şelalesi (Türkmen Şelalesi) önemli rekreasyon alanlarından biridir (URL1). Öte yandan Helvacı sınırları içinde bulunan Düden kaynağı çamuru cilt hastalıklarına iyi gelen bir kaynaktır (Eroğlu ve Özkan 2022). 

İzmir İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü (2025) verilerinden Aliağa’da işletme belgeli tesis sayısının beş, oda sayısının 466, yatak sayısının 934, yatırım belgeli tesis sayısının bir, oda sayısının 121, yatak sayısının 242, basit konaklama tesis sayısının 10, oda sayısının 299, yatak sayısının 702 ve toplam tesis sayısının 16, oda sayısının 889, yatak sayısının 1.878 olduğu anlaşılmaktadır.

Aliağa ilçesinin önemli turistik değerleri arasında yer alan Helvacı Kilimi, Türk Patent ve Marka Kurumu’nun 1714 numaralı Mahreç Coğrafi İşaret Tescil Belgesi ile onaylanmış bir kilimdir (Fotoğraf 1). Aliağa’nın Helvacı yerleşmesine ait bu coğrafi işaret tescilli Helvacı Kilimi, koyun yününden ya da pamuk ve yün karışımı iplikten dokunur. Bu ipliklerin boyanmasında bitki kökleri kullanılır. Helvacı Kilimi dokunurken bez ayağı olarak adlandırılan kilim tekniğine, zili ve cicim teknikli motifler yerleştirilir (URL 1). Helvacı Kilimi kullanım amacına, renk ve motiflerine göre Kırkipli Kilim (Fotoğraf 1), Şamı Kilim, Pandır Kilim, Çiyancık Kilim, Karasili Kilim, Mendil (Meldin), Yüklük Silisi, Akaleç, Seccade, Minder, Heybe, Torba ve Çuval isimler alır (Eroğlu ve Özkan, 2022)

Aliağa İlçesi’nin bütün mahallelerinde birbirinden farklı tariflerde pişirilen çorbaları, yemekleri, tatlıları vb. görmek mümkündür. Bu özellik ilçenin gastronomi açısından zenginliğinin bir göstergesidir. 

Sonuç olarak Aliağa, gelişmiş sanayi ve ticaret kenti kimliğinin yanında tarihi, turistik ve kültürel değerleriyle de öne çıkan bir ilçedir. Bu özellikler bütüncül olarak düşünüldüğünde Aliağa’nın yörede gelişme hızı ve potansiyeli ile dikkat çeken, İzmir ilinin ve Türkiye’nin stratejik öneme sahip bir ilçesi olduğu söylenebilir.