'Akrep ve Yelkovan': Dahi Breguet’nin Osmanlı Saat Şaheserleri Topkapı Sarayı’nda Sergisi

Etkinlik Sergi

(İstanbul, 02 Haziran - 30 Ağustos 2010)

2010 Avrupa Kültür Başkentliği kapsamında İstanbul’da gerçekleştirilen kültürel etkinliklerden biri de “Akrep ve Yelkovan: Dahi Breguet’nin Osmanlı Saat Şaheserleri Topkapı Sarayı’nda” Sergisi oldu. Topkapı Sarayı Müzesi Saat Koleksiyonu ve Breguet Müzesi saat koleksiyonunun önemli parçalarından oluşan sergi Prof. Dr. İlber Ortaylı’nın başkanlığında hazırlanarak, Breguet saatlerinin Türkiye distribütörü Tektaş Saatçilik A.Ş.’nin sponsorluğunda, 02 Haziran - 30 Ağustos 2010 tarihlerinde Topkapı Sarayı Müzesi Divit odasında açıldı.

XVI. - XVII. yüzyıllardan itibaren üretilen yüksek yaratıcılık örneği, nadide saatleri içeren Topkapı Sarayı saat koleksiyonu, yüzyıllar boyunca Topkapı Sarayı’nın çeşitli odalarında, köşklerinde kullanılmış, çoğu padişah hazinesine ait saatlerden oluşmaktadır. Müze gezi güzergâhlarında sergilenemediği için kapalı oda ve depolarda tutulan bu saatler, TBMM Milli Saraylar ile Kültür ve Turizm Bakanlığı arasında yapılan protokol çerçevesinde, Milli Saraylar saat ustaları Recep Gürgen ve Şule Gürbüz tarafından beş yıllık tamir çalışmaları sonucunda sergiye hazırlandı.

Serginin özelliklerinden biri XIX. yüzyıldan beri Osmanlı saraylarını süsleyen Breguet saatlerinin, Topkapı Sarayı Saat Koleksiyonu ile buluşması oldu. Breguet saatlerinin kurucusu ünlü usta Abraham-Louis Breguet’in 1775 yılında Paris’te ilk atölyesinde ürettiği saatler dönemin ileri gelenlerinin ve diplomatik seçkinlerinin gözdesi oldu. Breguet şirketi Osmanlı Padişahı III. Selim ve Sultan II. Mahmud için olağanüstü saatler tasarladı. Napolyon tarafından Sultan II. Mahmud’a takdim edilen diplomatik hediye “Pandule Sympathique”, yalnızca saraylar için üretilen yedi örnekten biri olarak serginin başyapıtları arasında yer aldı. Serginin Breguet seksiyonunda ayrıca dönemin padişah portreleri ve 1801 ‘de Paris’e gönderilen Seyid Ali Efendi ile Breguet arasında İstanbul’da bir temsilcilik kurulması üzerine yazılan mektuplara yer verildi. Saat yapımından esinlenen bir senografide sunulan 380 saat, tarihi süreç içinde işlevsel ve mekanik kurgusuna göre "Avrupa Saatleri" "Osmanlı Saatleri", ve "Cep Saatleri" olarak üç grup halinde düzenlendi.

Saray’daki Avrupa saatleri koleksiyonu; devlet ilişkileri çerçevesinde Avrupalı Hükümdarlar tarafından Osmanlı padişahlarına verilmiş, Türk pazarı için yapılmış ya da saray tarafından satın alınmış; genellikle İngiliz, Alman, Avusturya, Fransız ve İsviçre saatleri ile İtalyan ve Macar saatlerinden oluşmaktadır. Bunların içinde ünlü İngiliz saat ustası George Prior’ın müzikli otomatları, Alman yapımı org tertibatlı konsol saatler, Fransız altın yaldızlı, mine işlemeli, sedef zarflı; porselen, bronz, gümüş, mermer masa saatleri; astronomik duvar saatleri, orglu ve çalarlı İngiliz oturtma saatleri; kitap, çekmece vb. form saatler gibi usta işi mekanizma dışında bezeme ve işçilik açısından da hayranlık uyandıran saatler bu sergide yer aldı.

Sergi kurgusunun içinde Avrupalı ustaların görkemli mekaniklerinin yanında, eski Türk ustalarının yaptığı sayıları 50’yi bulan nadir örneklere; Mustafa Aksarayî ve Ahmed Eflakî’nin iskelet masa saatleri, Mehmet Şükrü ve Mehmet Muhsin’in türbülon saatleri, Esseyyid Süleyman Leziz’in takvim tertibatlı, bilyeli masa saatleri ve Osman Nuri’nin decimal saati gibi eserlere yer verildi.

Topkapı Sarayı Divit odasının Mimar Yelda Sinan Tanilli tarafından Saat Koleksiyonu Sergi Salonu olarak düzenlenmesinden sonra 25. 05. 2012 tarihinde ziyarete açılması sebebiyle hayata geçen sergi kitapçığı, Topkapı Sarayı saat ustası Wolfgang Meyer ‘e atfen Türkçe ve İngilizce olarak basıldı.

Yararlanılan Kaynaklar

Anonim, (2009). Zamanın Görünen Yüzü: Saatler. İstanbul: YKY; Breguet, E. (1997). Breguet, Watchmakers since 1775. The Life and Legacy of Abraham-Louis Breguet (1747- 1823) (Çev. Barbara Mellor). Paris: Antique Collectors Club Ltd; Çakmut, F., Gürbüz, Ş. (2012). Topkapı Sarayı Saat Koleksiyonu: Dünya’nın Kıskandığı Saatler. İstanbul: Korpus Kültür Sanat Yayıncılık; Gürbüz, Ş. (2011). Saat Kitabı. İstanbul: TBMM, Milli Saraylar Dairesi Başkanlığı Yayını; Ünver, S. (1980). İstanbul Muvakkithaneleri Vazifelerinin İlmi ve Kültürel Değerleri Üzerine. İçinde; M. Dizer (Editör), International Symposium on the Observatories in İslam (ss. 45-53). 19- 23. 09. 1977, İstanbul.