Akdağmadeni Redif Teşkilatı Binası (Debboy)

Doğal ve Kültürel Miras Bina

II. Mahmud Yeniçeri Ocağı’nı kaldırarak yerine 1826’da Asakir-i, Mansure-i Muhammediye ordusunu kurmuştur. Kurulan bu yeni ordunun masraflarının çok fazla olması ve hazineyi zorlaması sebebiyle asker sayısının artırılması mümkün olmadmıştır. Bu eksikliği gidermek ve kurulan yeni orduya destek sağlamak amacıyla 1834 yılının Ağustos ayında Meclis-i Şura’da Redif Askeri Teşkilatı’nın kurulmasına karar verilmiştir. Bu karar kapsamında kazalarda subayları ile birlikte 1400’er kişiden oluşan taburlar oluşturulmuştur. Böylece hazineye daha az yük getirecek ve sürekli silahaltında olmayan ve ihtiyaç durumunda toplanabilecek bir askeri teşkilatlanma oluşturuldurdu.

Bu teşkilat çerçevesinde inşa edilen Akdağmadeni Redif Binası Yozgat’ın Akdağmadeni ilçe merkezi İbrahimağa Mahallesi Barbaros Caddesi üzerinde bulunmaktadır. Yapının üzerinde kitabe mevcut olmamakla birlikte Osmanlı Arşivi'nde bulunan kayıtlardan yapının 1899 yılında inşaatına başlandığı ve 1900 yılında tamamlandığı anlaşılmaktadır. Ancak arşiv belgesinde geçen yapının müceddeden (yeniden) inşa edildiği ibaresi burada eskiden de bir redif binası olduğunu göstermektedir. Yapının güneydoğusunda aynı tarihte inşa edilen bir de cephanelik bulunmaktadır. Bina Gayrimenkul Eski Eserler ve Yüksek Kurulu tarafından 08.04.1983 tarihli ve A4227 sayılı kararıyla tescil edilmiştir.

Kuzeybatı-güneydoğu doğrultuda dikdörtgen planlı olarak inşa edilen yapı zemin kat ve birinci kattan oluşmaktadır. Kuzeybatı ve güneydoğu cepheler aynı şekilde planlanmıştır. Her iki cephede de zemin kat ile birinci kat bir silmeyle ayrılmış olup, altışar pencere açıklığı bırakılmıştır. Ancak orta eksende yer alan pencereler sonradan örülerek kapatılmıştır. Kuzeydoğu cephenin kat aralığı da bir silmeyle vurgulanmıştır. Bu cephede her kat seviyesinde simetrik olarak yerleştirilmiş yedişer pencere olmak üzere toplam 14 pencere bulunmaktadır.

Diğer cephelerde olduğu gibi güneybatı cephede de zemin kat ile birinci katı bir silme ayırmaktadır. Yapının ana giriş kapısı bu cephede yer almakta olup kapının her iki tarafında simetrik şekilde üçer dikdörtgen pencere mevcuttur. Orta eksende bulunan revaklı giriş kısmına çift kollu üçer basamaklı merdiven ile çıkılmaktadır. Dikdörtgen şeklindeki revaklı kısmı ikisi duvara gömülü ikisi bağımsız dört sütun taşımaktadır. Revaklı kısmın üzerinde alt katla aynı şekilde düzenlenmiş birinci kat balkonu yer almaktadır. Arşiv fotoğraflarında balkonun üzerinde üçgen alınlık bulunduğu görülmektedir. Ancak balkon günümüze ulaşmamıştır. Genel olarak süsleme unsuruna rastlamadığımız yapının cephelerinde katları ayıran silmeler, pencere söveleri ve cephe köşelerinin dışarı taşırılmasıyla hareketlilik sağlanmaya çalışılmıştır. Yapının üzerini örten kırma çatıyı kademelendirilmiş saçak çevrelemektedir.

Güneybatı cepheden çift kanatlı demir kapıdan geçilen giriş kısmında bulunan orta mekân sonradan eklenen duvar örgüsüyle ikiye bölünmüştür. Bu bölümden ikinci orta mekâna çift kanatlı kapı ile geçilmektedir. İkinci orta mekânın kuzeybatı ve güneydoğusunda dikdörtgen planlı ikişer oda bulunmaktadır. Kuzeydoğu duvarında ise üst kata çıkışı sağlayan merdiven bulunur. Zemin katta orta mekânın kuzeydoğusunda bulunan merdivenle çıkılan birinci katta, zemin katta olduğu gibi iki orta mekân ve bu mekânların kuzeybatı- güneydoğu doğrultusunda dikdörtgen planlı ikişer oda bulunmaktadır. Orta mekânın güneybatı cephesinde yer alan yuvarlak kemerli kapı balkona açılmaktadır.

Redif binasının güneydoğusunda yer alan güneybatı-kuzeydoğu doğrultuda dikdörtgen planlı cephanelik binası vardır. Bu yapının üst örtüsü yıkık olmakla birlikte kalıntılardan beşik tonoz örtülü olduğu anlaşılmaktadır.

Günümüzde lise ek binası olarak kullanılan Akdağmadeni Redif Teşkilatı Binası planı ve kat sayısı itibariyle aynı dönemde inşa edilen redif binalarıyla benzerlikler göstermektedir. 1894 tarihli Ilgın Redif Binası, 1895 tarihli Haymana Redif Binası ve 1904 tarihli Kastamonu Daday Redif Binası bu dönemde inşa edilmiş ve benzer özellikler gösteren kamu yapısılarıdır.

Yararlanılan Kaynaklar

Başkanlık Osmanlı Arşivi (H.1319/M.1901), Yıldız, Askeri Maruzat, Dosya No:169, Göml. No: 56; Boy, N. (2017). Akdağmadeni Mimari Eserleri (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Kayserie: Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü; Çadırcı, M. (1963). Anadolu’da Redif Askeri Teşkilatı’nın Kuruluşu, Ankara Üniversitesi Tarih Araştırmaları Dergisi, 8(14): 63-75; Topçu, S.M. (2014). Yozgat-Akdağmadeni Redif Teşkilatı Debboy Binası, Turkish Studies, 9/10: 1023-1038.