Antik Tiyatro

Doğal ve Kültürel Miras Antik Tiyatro

Antik tiyatronun mekansal olarak ortaya çıkışı ilk kez MÖ VI. yüzyılda bilinmektedir. Şarap Tanrısı Dionysos adına düzenlenen dini gösterilere bağlı olarak kullanılan bu ilk tiyatrolar,  MÖ V. yüzyılda tasarımsal olarak büyük bir gelişim göstermiştir. Örneğin bir dağ veya doğal yamaca yaslanmış ilk Yunan tiyatrolarının, üç ana mimari unsuru olan, ahşaptan yapılmış sahne binası (skene), oturma basamakları (theatron) ve sıkıştırılmış toprakla oluşturulmuş bir orkestra zemini yerini MÖ. IV. yüzyılda taş yapılara bırakmıştır. İlerleyen zamanlarda ise tiyatroda sergilenen oyunların çeşitlenmesine paralel olarak seyircinin artmasıyla orkestra Hellenistik Dönem’de at nalı biçimine dönüşmüştür. Bir diğer husus, bu dönem tiyatrolarında sahne binası ve oturma sıralarının ayrık bir düzen içerisinde olduğu gerçeğidir. Anadolu’da MÖ IV. yüzyıla tarihledirilen Priene Tiyatrosu bu konuda örnektir. Ayrıca oyunlardaki aktör sayısındaki artış da daha fazla giyinme ve depo odaları ihtiyacını oluşturmuştur. Bu durum da sahne yapısına kat, koridorlar ve ön odalar eklenmesine öncülük etmiştir. 

Roma Dönemi tiyatrosu pek çok alanda Yunan tiyatrolarını örnek almıştır. Ancak MS I. yüzyıldan itibaren Roma’nın hakimiyet sağladığı tüm kolonilerde yaygınlaşan Roma Dönemi tiyatroları, Yunan tiyatro yapılarını örnek almalarına rağmen önemli farklılıklar da göstermektedir. Örneğin, Roma Dönemi'nde tiyatro, Yunan geleneğinin tam tersine dinsel ve kültürel bir aktiviteden ziyade daha çok boş geçen zamanı değerlendirmek üzere gidilen bir eğlence aracı olarak kullanılmıştır. Asıl belirgin farklılıklar tiyatro mimarisinde karşımıza çıkmaktadır. Roma Dönemi'nde, tiyatro inşasında eğimli bir yamaç durumuna gerek yoktu, Romalı mimarlar, tiyatro yapılarını tonoz ve kemer kullanarak düz bir zemine oturtabilmekteydiler. Yunan Tiyatrolarında izlenen at nalı formundaki plana sahip orkestra, Romalı mimarlar tarafından yarım daire şekline dönüştürülmüştür. Ayrıca yine bu dönemde zengin plastik eser ve dekorasyonlarla bezemeli sahne ve oturma sıraları, aynı yüksekliğe getirilerek kapalı bir mekan yaratılmış ve seyircinin dış ortam ile ilişkisi kesilerek akustiğin oluşması ve dikkatin sahnede odaklanması sağlanmaya çalışılmıştır.  Yine bu dönemde oturma sıralarında sıcak ve yağmurdan korunmak için tenteler oluşturulmuştur. Bu mimari tasarım örneği Anadolu’da MS II. yüzyıla tarihlendirilen Aspendos Tiyatrosu'nda görülmektedir. 

Yararlanılan Kaynaklar

Brockett, C. O. (2000). Tiyatro Tarihi. Ankara: Dost Kitabevi; Flickinger, R. C. (1918). The Greek Theatre and Its Drama. Chicago: The University of Chicago Press.; Hartnoll, P. A (1968). Concise History of The Theatre. Londra: Thames and Hudson; Nutku, Ö. (1997). Dram Sanatı. İstanbul: Kabalcı Yayınevi; Sobel, B. (1940). The Theatre Handbook. New York: Cron Publishers; The Dictionary of Art (1996). Volume 30. Ohio: Macmillan Publishers Ltd.; Wycherley, R.E. (2011). Antik Çağda Kentler Nasıl Kuruldu. İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları; Yılmaz, Y. (2009). Anadolu Antik Tiyatroları. İstanbul: Yem Yayınları.